(ies khfxI `c vrixq gujLr cuwky pfqr
aqy bIq cuwkIaF kuJ ieiqhfsk GtnfvF swcIaF hn: Kfs krky sMn 1962 `c
CwqIsgVH, bsqr `c golI kFz dI Gtnf aqy sMn 1942 `c bMgfl `c pey kfl dI
Gtnf. ajoky pfqrF `coN vI kuJ pfqr klipq aqy kuJ vfsqivk hn. khfxI dI ipwT
BUmI aqy sQfnF dy nfm QoVHy QoVHy bdl idwqy gey hn.)
qUM rihMdI eyN nrmdf pfr E prdysxy
Auh sfrMgpur jfx leI quiraf sI. pr ieh jLrUrI nhIN sI ik Auh afpxy ies
ierfdy `qy kfiem rhy. keI vfrI Auh GroN iksy pfsy jfx leI inkilaf pr qur
ipaf iksy hor pfsy. hux vI sfrMgpur leI iswDI tRyn lYx dI bjfey pihlF
KjUrfho, Pyr jblpur dy kol sMg-ey-mrmr dIaF ctfnF vyKdf irhf. bs stYNz `qy
bYTf cfh pI irhf sI ik iewk bs `qy bsqr-sfrMgpur pVH ky bs ivwc jf bYTf.
purfxI Ktfrf bs, kuJ GMty ipMzF-KyqF `coN ho ky lMGdI rhI; Aus qoN bfad
Gxf jMgl ijs `c tfvIN-tfvIN JoNpVI jF koeI arD-ngn afidvfsI jMglI pgzMzI
`qy qurdf njLr af jFdf. Auh bs `c bYT qy igaf aqy sfrMgpur dI itkt vI lY
leI, pr mn hfly vI zfvF zol; jfvF ik nf jfvF? pqf nhIN Auh AuWQy hovygI vI
ik nhIN? hux qwk qy Aus df ivafh vI ho igaf hovygf aqy sLfied Bul hI geI
hovy ik rGUmxI nfm df ivakqI vI Aus dy jIvn `c kdy afieaf sI.
bs `c KUb BIV ho geI sI aqy KVHIaF-bYTIaF svfrIaF afpxI sQfnk bolI `c
jLor-jLor nfl gwlF kr rhIaF sn, ijnHF dI koeI vI gwl Aus nUM smJ nhIN af
rhI sI. kuJ dyr qwk qF rGUmxI AunHF dI buV-buV qoN iKJdf irhf, iPr Aus ny
afpxIaF awKF bMd kr leIaF aqy afpxy afp `c guafc igaf.
acfnk bdlvfeI ho geI aqy Pyr hlkf-hlkf mINh pYx lwgf. Aus dy nfl aqy awgy
ipwCy bYTIaF kuVIaF afpxy cUVIaF Bry hwQ bfrI `coN bfhr kwZ ky mINh dy
TMZy sLIql qubikaF nUM afpxI hQylI `qy anuBv kridaF hwsx lwgIaF. AunHF df
ieh bybfk ijhf hfsf rGUmxI nUM cMgf lwgf. nfl hI sLFqIinkyqn `c grmIaF dy
mOsm dy pihly mINh df idRsL Aus dI klpnf `c jfgirq ho AuWiTaf -
Aus ny afpxy afp nUM afpxy kmry `coN bfhr inklidaF vyiKaf jo mINh
vrHfAuNdy bdlF vwl mUMh cuwkI aqy afpxy dovyN hwQ psfr ky rivMdr nfQ tYgor
df gIq gf irhf hY:
afjI Jro muKr bfdr idny
jfnI ik jfnI ny ikCU qy kYno mn lfgy nf
Auh nMgy pYr nwcdf, msqI `c gfAuNdf
iewk pfsy qur pYNdf hY. hostlF aqy tIcrF dy GrF dy vrFizaF, bfrIaF `c KVHy
muMzy-kuVIaF Aus vl vyK ky hws rhy aqy kuJ AuhI gIq gfAux lwgdy hn. Auh
klf-Bvn dy bfhr KVHIaF mUrqIaF koloN lMG ky klf-hostl dy sfhmxy jf KVHf
huMdf hY. klf hostl dIaF bfrIaF `c muMzy kuVIaF mOsm dI pihlI brsfq dy
idRsL mfx rhy hn. Auh iewk bfrI `c KVHI iewk kuVI dy sfhmxy KVHf ho ky
iewk hor gIq gfAux lwgdf hY -
afmI cInIgo cInI qomfry
Augy ibdyisLnI
qum Qfko nrmdf pfry Augy ibdyisLnI
(mYN pCfxdf hF, pCfxdf hF qYnUM aVIey
prdysxy, qUM rihMdI eyN nrmdf pfr nI prdysxy)
Pyr Auh iesLfiraF nfl ihMdI `c bol ky kuVI nUM bfhr afAux leI kihMdf hY.
kuVI kuJ dyr JkdI aqy Pyr bfrI QfxIN Cfl mfr ky bfhr af jFdI hY. bfrI
QfxIN pYr bfhr kwZidaF kuVI dy pYrF `c peIaF cFdI dIaF JFjrF AuWpr-Qwly
huMdIaF CVkx lgdIaF hn. iqMn cfr hor kuVIaF vI bfhr af jFdIaF hn. sfrIaF
kuVIaF mINh `c iBwjdIaF gfAux-nwcx lwgdIaF hn.
***
hux ijAuN-ijAuN sfrMgpur nyVy afAuNdf jf irhf sI, rGUmxI dy mn dI
ainsLicqf aqy DuKDuKI vDdI jf rhI sI - Aus nfl myrf aYsf vI kI irsLqf? bs
iewk sMjog nfl vfprn vflI Gtnf. jy asIN dovyN Aus idn iewk gwzI `coN Auqr
ky iewko vyly sLFqIinkyqn dy dPqr `c nf phuMcy huMdy qF sMBv hY ik myry
leI Aus dy vjUd dy koeI arQ nf huMdy. mYN afpxI klfs `c sMgIq iswKdf
rihMdf aqy Auh afpxI QFvyN mUrqI klf.
iewk vfr iesy qrHF dI gwl Aus ny kyqkI sfhmxy kIqI sI. kyqkI ny ‘nFh’ ivwc
isr ihlfAuNidaF ikhf sI - ‘sLfied qusIN TIk kihMdy ho. pr jo hoxI `c
iliKaf huMdf hY Auh iksy nf iksy ZMg nfl ho ky hI rihMdf hY. ies nUM cfhy
hoxI kih lE cfhy sMjog.’
‘qF ik Auh sMjog’ dI lVI, jo ivckfroN tuwt geI sI, muV juV skdI hY? jF ieh
isrP myrI KusLPihmI hY?’ nfl hI Aus nUM Xfd afeI sLFqIinkyqn vflI gwl jo
Aus ny kuVIaF dI iewk tolI koloN lMGidaF suxI sI, “qYnUM nhIN pqf isLvfnI,
ieh koeI jMglI kuVI nhIN. aYvyN nftk krdI hY. qUM vyiKaf nhIN ies dI
cfl-Zfl, ies dy ichry `qy rfj kumfrIaF vflf svY ivsLvfs! ies dIaF nsF `c
sfzy vrgf lfl lhU nhIN, nIlf lhU vg irhf hY.”
Aus dIaF nsF `c nIlf lhU aqy myrIaF nsF `c? rGUmxI ny afpxy afp nUM
puwiCaf. ivMzbnf ieh ik jo kuJ mnuwK nUM jnm qoN pRfpq huMdf hY, Aus nUM
asvIkfr krnf jF iqafgxf asMBv hY. jnm qoN hI nhIN blik ijLMdgI dI rfh `qy
imly iewk do avsrF `coN bhuqI cox krn df avsr hI nhIN imldf. jnm qoN Aus
nUM ‘rGUmxI’ nfm imilaf aqy nfl hI imly bMgflI ipqf, pMjfbI mfqf aqy jy
hor awgy vyiKaf jfey qF ijEqsnf nfm dI suMdr guxvfn BrjfeI.
rGUmxI df nfnf XfnI mF df bfpU swqr-bhwqr vrHy pihlF iklHf rfeypur qoN
klkwqy afieaf aqy do tYksIaF pf leIaF. nfl hI pfrk roz `qy iksy purfxy
nvfb dI Ksqf hflq `c KflI peI iewk kfPI vwzI koTI lIjL `qy lY leI. afly
duafly bhuq KulHI QF. hOlI-hOlI iklHf rfeypur qoN afpxy imwqrF-irsLqydfrF
nUM bulfAuxf sLurU kr idwqf. iksLqF `qy lY ky hor tYksIaF pfAuNdf igaf.
kuJ hI virHaF `c sfrI koTI tYksI-hfqf bx igaf. DI jMmIN qF KUb pVHfieaf.
kflj ivwc pVHidaF iewk bMgflI muMzy nfl kuVI df ipafr pY igaf aqy dohF
pfisaF qoN QoVHI bhuq muKfilPq qoN bfad ivafh ho igaf. kuVI df nF mMjIq,
ivafh qoN bfad nfm df bMgflIkrn - monojIq. monojIq dI avfjL cMgI sI aqy
gfAux-vjfAux df sLOk vI - pqI proqosL cMdr nUM vI. proqosL dy pirvfr vwloN
pUrI prvfinqf hfsl krn dy AudysL nfl monojIq rivMdr sMgIq iswKx lwgI.
bMgflI bolxI qF pihlF hI cMgI qrHF afAuNdI sI. Gr `c sMgIq dIaF mihPlF
lwgdIaF. srod vfdk amjd alI, sqfrvfdk iniKl bYnrjI aqy anvr alI vrgy gfiek
AunHF mihPlF dI rOxk vDfAuNdy rihMdy. bhuq vwzI hvylI. rGUmxI dy qfey-cfcy
aqy AunHF dy pirvfr vI Ausy hvylI `c. ivckfr ivhVf, afly duafly hr pirvfr
dy afpxy-afpxy kmry. mihPl lwgdI qF vIh-pMJI bMdy qF ienHF dy afpxy Gr dy
jmHF ho jFdy. iewk BrjfeI, XfnI qfey dy puwqr dI pqnI vI iksy cMgy
sMgIqkfr dI DI-afp vI sMgIq `c inpuMn. rGUmxI nUM pihlF mF qoN sMgIq dI
cft lwgI aqy Pyr afpxy qoN do iqMn sfl vwzI BrjfeI qoN.
rGUmxI df rMg gorf, kd drimafnf, srIr akihrf aqy cusq, cfl nf hOlI nf
qyjL. pr sB qoN vwD gux jo Aus nM dUijaF qoN vKrfAuNdf sI, Auh Aus df cOVf
mwQf, iqwKf nwk, ikqy dUr vwl qwkdIaF awKF? buwlHF `qy rhwsmeI muskfn
ijvyN koeI suPnf vyK irhf hovy. suPny hI qF vyKdf rihMdf sI, kdy aqIq dy
kdy BivwK dy, mn `c Btkn, pYrF `c bycYnI, kdI itk ky nhIN sI bYTdf. ijwDr
mUz bxdf, Aus pfsy qur pYNdf. iewk Kfs isPq ieh vI ik Auh jo kuJ vI krdf,
pUry mn, pUrI isLwdq nfl krdf. ies leI Aus dy anuBv vI zUMGy huMdy. Aus
vyly Auh bfkI sB kuJ iblkul Buwl jFdf.
kdy jdoN mF nfl jF iksy hor nfl pMjfb afAuNdf qF iewQoN dy byprvfh,
hwsdy-Kyzdy lokF nUM vyK ky KusL huMdf, svyry AuWT ky lMmy lMmy sfh
lYNidaF kihMdf - ieh aslI sLuwD hvf. KyqF `c jf ky qfjLf rOh pINdf, sfg
aqy mwkI dI rotI ctkfry mfr-mfr ky KFdf. nfl hI bMgflIaF nUM gflHF kwZdf -
sfly qMg idl, kflI-pUjf, bwkiraF dIaF blIaF, hfly vI solHvIN sdI `c rihMdy
- afmfr sLonfr bMgfl -sLonfr bMgfl krdy nhIN Qwkdy. iewQy pMjfb `c af ky
vyKx qF pqf lwgy ik bMgfl qoN bfhr dunIaf kI huMdI hY.
sLFqIinkyqn `c sMgIq dI ivwidaf pRfpq krn leI afAux qoN pihlF aMgryjLI dI
aYm[ey[ klfs `c pVHdf sI. sLKsIaq df bhuq ipafrf pr qbIaq df bhuq awKV sI.
iksy gwloN pRoPYsr nfl JgVf ho igaf aqy Pyr kflj Cwz ky clf igaf. GuuMmx
iPrn df sLOk, ijwDr jI krdf, qur pYNdf. Gr vfly vI ies qoN bhuq qMg ies
gwloN, iewk vfrI mF ny bjLfroN sbjLI lYx leI Byijaf. rsqy `c afpxI kfr `c
jf irhf iewk dosq iml igaf. kfr dy AuWpr smfn lwidaf hoieaf. “ikwDr jf
irhF?” puwCx `qy dosq ny dwisaf ik Auh afsfm jf irhf hY. bs, Aus dI kfr `c
bYT igaf. iewk mhIny bfad Gr priqaf. mF ny bhuq iJVikaf. ijEqsnf (ijEqI)
BrjfeI ikMny idn nhIN bolI, Aus nfl. Pyr iewk vfrI sLFqI inkyqn qoN kuJ
dUr bfAUlF (iewk qrHF dy PkIr, jo msqI `c nwcdy gfAuNdy hn) dy sflfnf myly
`qy igaf. myly qoN bfad sLFqI inkyqn nUM vyKx leI clf igaf. bs Pyr kI sI.
ies dy mfhOl ny ies nUM kIl ky rwK idwqf. sMgIq, Kfs krky ribMdr sMgIq
iswKx leI dfKlf lY ilaf.
rGUmxI dI qrHF kyqkI iewQy icwqrklf, Kfs krky mUrqI klf iswKx afeI sI.
sMjog dI gwl ieh ik bolpur stysLn `qy jdoN rGUmxI gwzI `coN Auqiraf, Ausy
`co kyqkI vI AuWqrI. dovyN sfeIkl irksLf vfilaF kol iewk dUjy dy awgy
ipwCy afey aqy dohF dy irksLf iewko smyN sLFqIinkyqn phuMcy sn. aYzmIsLn
vfly kmry `c jf ky jd kyqkI AuWQoN dy klrk nfl gwlF krn lwgI qF Aus nUM
cMgI qrHF smJ nf afvy ik klrk kI kih irhf hY. kyqkI df rMg bMgflIaF vFg
kuJ pwkf aqy zIl zOl vI bMgflI kuVIaF vflI. pr rGU ny vyiKaf ik nf qF
Auhdf jUVf bxfAux df ZMg bMgflI kuVIaF vflf sI aqy nf hI Aus dy sfVHI
pihnx df stfiel. cfl vI vwKrI. bMgflI klrk bMglf jLubfn`c kuJ dwsdf igaf.
jd kyqkI ny ikhf ik Auh bMglf nhIN jfxdI qF imlI julI ihMdI aMgryjLI `c,
pr Aus dy bolx df lihjLf ies qrHF df ijvyN bMglf hI bol irhf hovy. kyqkI
nUM jd koeI gl smJ nf afAuNdI qF Auh kXf nUM ‘kf’ jF ‘kfE’ AucfrdI. rGUmxI
nUM Aus AuWqy bhuq dieaf afeI aqy Auh kyqkI nUM klrk dIaF gwlF smJfAuNdf
irhf, iewk qrHF nfl duBfsLley dI qrHF.
hux dohF df pihlf ‘tYWst’ hoxf sI aqy jy pfs ho gey qF Aus qoN bfad dfKlf.
qd qwk rGU ny sMgIq hostl `c aqy kyqkI nUM klf Bvn dy hostl `c rihxf sI.
“afE mYN quhfnUM klf Bvn dy hostl qwk Cwz afvF,” rGU ny Aus vl qwkidaF
afiKaf aqy Aus df hYNz bYg cuwkx lwgf.
‘DMnvfd’! kih ky kyqkI ny afpxf bYg afpy cuwkidaF afiKaf, “ieh mYN afpy
cuwk lvFgI.”
dPqr qoN lY ky klf Bvn qwk df qkrIbn awDf iklomItr df Pfslf-rsqy `c
ipwpl-qfV, bFs aqy keI qrHF dy ruwK; ruwKF dy duafly QVHy; QiVHaF `qy
juMzlIaF `c muMzy-kuVIaF bYTy gwlF krdy ids rhy sn. klf Bvn dy bfhr iewk
sImYNt dI bxI afdm-kd mUrqI nUM vyK ky kyqkI dy pYr ruk gey aqy Auh mMqr
mugD Aus vwl vyKx lwgI. ieh iewk sFQFl afidvfsI pirvfr dI mUrqI sI.
“ieh rmf ikMkr bYj dI bxfeI hoeI mUrqI hY.” rGUmxI ny dwisaf.
“mYN[[[ mYnUM ienHF mUrqIaF dIaF PotoaF hI iewQy iKwc ky lY afeIaF.” kyqkI
bolI, “qusIN kdI imly ho AunHF nUM?” rGUmxI df kyqkI nfl ieh qkrIbn pihlf
vfrqflfp sI.
“nhIN. keI vrHy ho gey AunHF nUM surgvfs hoieaF.”
2[
mYN afieaF hF iekwlf ies dunIaf ivwc
mYnUM koeI aPsos nhIN ik lokI mYnUM nhIN jfxdy
ieh purfxy buwZy ruwK jfxdy hn,
ik iewk ipafsI afqmf
ienHF QwilEN ho ky lMG rhI hY.
rivMdr nfQ tYgor dy smyN aqy Aus qoN bfad keI icr qwk sfrIaF klfsF purfxy
irsLIaF qy afsLrmF vFg KulHy afkfsL Qwly ruwKF dI CfvyN hI lwigaf krdIaF
sn. hux vI keI klfsF ruwKF Qwly. klfsF dI pVHfeI dy ielfvf iewQoN df sfrf
vfqfvrx aYsf ik hr ividafrQI nUM afpxI pUrI pRiqBf AuGfVn df avsr imldf.
sYmInfr, zrfmy, afrt iPlmF, hr ivsLy `qy izbytF-gosLtIaF, rfqIN nfc-gfxy
dIaF mihPlF jMmdIaF. ienHF mihPlF `c jF aYvyN hI iksy ruwK Qwly bYTf
rGUmxI rfibMdr sMgIq dy ielfvf bVy gulfm alI, iPafjL KF aqy sihgl dIaF
TumrIaF jF pfiksqfnI gfiekf afibdf prvIn dIaF pMjfbI isMDI sUPIafnf kfPIaF
gf irh huMdf qF sroqy JUm-JUm jFdy. pr iksy bfkfiedf mihPl dy styj `qy
KVHf ho ky Auh gfAux qoN ienkfr kr idMdf. styjF `qy keI vfrI bfhroN afey
cInI jfpfnI ividafrQI vI afpxIaF klfvF df pRdrsLn krdy. rGUmxI vFg kyqkI
vI kdy styj `qy jf ky KVHI nhIN hoeI. Auh vI gYr-rsmI mihPlF `c kuVIaF
muMizaF dy JurmtF `c hI nwcdI-gfAuNdI. Aus df nwcxf aqy gIqF dI bolI vI
kfPI vwKrI sI.
iewk vfrI jd Auh dovyN bolpur qoN kuJ dUr sFQfl afidvfsI myly `c gey qF
kyqkI vI sFQfl kuVIaF nfl iml ky, AunHF dy hwQF `c hwQ pf ky ies qrHF pYr
mlf ky nwcx lwgI ijvyN Auh AuWQoN dI jMm pl hovy. KUb JUm-JUm ky geI rfq
qwk nwcdI rhI aqy sFQfl kuVIaF vFg mhUey dI sLrfb vI mjLy lY-lY ky pINdI
rhI.
Qkfvt aqy kuJ nsLy kfrn rGUmxI df shfrf lY ky sLFqI inkyqn vfps priqaf Auh
bolI - “awj bhuq mjLf afieaf, ijvyN mYN afpxy lokF `c phuMc geI hovF. kI
ieh mylf sfl `c ieko vfrI lwgdf hY?”
“qF qUM vI iksy afidvfsI kbIly qoN eyN?”
“hF! kI mYN quhfnUM kdI dwisaf nhIN?”
“dwisaf sI, pr AudoN mYN soicaf ik aYvyN mjLfk kr rhI eyN.”
sfeIkl irksLf `qy bYiTaF vI kyqkI Aus dy moZy `qy isr rwK ky bYTI rhI.
sLFqI inkyqn af ky rGUmxI ny Auhdy lwk duafly bFh pfeI qy shfrf dyNidaF
Aus dy hostl Cwz afieaf sI.
AunHF dI ieh nyVqf iewk Kfs mukfm qoN awgy nhIN vDI. dosqI aqy pRyimkf dy
ivckfr dy irsLqy vflI nyVqf. dovF `coN iksy ny vI ies qoN awgy vDx `c
AuqsLfh nhIN sI ivKfieaf. blik ies sihjy ijhy irsLqy `coN hI sMqusLtI aqy
iqRpqI anuBv krdy idsdy sn.
AuNJ ieh vI ikhf jf skdf hY ik bMgflIaF dI ieh sfrI pIVHI Kfs krky sLFqI
inkyqn `c pVHn vfilaF dy mnF `qy sLrq cMdr aqy ribMdr nfQ dy nfvlF, gIqF
ny glbf kIqf hoieaf sI. rGUmxI dy sMdrB `c iewk Kfs gwl ieh ik Aus df
bhuqf sfrf iDafn afpxy qoN do iqMn vrHy vwzI BrjfeI ny afpxy vwl iKwicaf
hoieaf sI. AuhI Aus dy idlo-idmfg `qy pUrI qrHF CfeI hoeI sI. rfq nUM jdoN
pVHidaF pVHidaF Qwk jFdf qF afpxI ijEqsnf BrjfeI nUM Kq ilKx lwgdf.
cfhy ribMdr nfQ tYgor hux nhIN sI rhy pr qkrIbn sfry jfxdy sn ik tYgor dI
vfsqivk pRyimkf AunHF dI BrjfeI hI sI. bhuq sfry pRym gIqF dI pRyrxf sroq
vI AuhI sI. ‘iswDy jF aiswDy qOr `qy rGUmxI vI ijvyN iesy qoN pRBfivq sI.
bMgflIaF aqy pMjfbIaF `c keI pwDr `qy smfnqf hY aqy keI pwDrF `qy iblkul
ivprIq. dysL dI ajLfdI dI lVfeI lVidaF iewko mfniskqf. rGUmxI afp hI ikhf
krdf sI - bMgfl `c kdI vI hIr-rFJf, imrjLf sfihbF jF sohxI-mhIvfl nhIN
pYdf ho skdy. iewQy sfry dyvdfs hI pYdf huMdy afey hn.[[[ pr jdoN Aus ny
ieh afiKaf sI qF AuhnMU ieh nhIN sI pqf ik iewk idn Auh afp vI dyvdfs bx
jfeygf.
rGUmxI jdoN sMgIq df aiBafs nf kr irhf huMdf qF vI kuJ nf kuJ sfrf idn
krdf rihMdf. zrfimaF, gosLtIaF `c ihwsf lYNdf, klf Bvn `c af ky kyqkI nfl
iml ky mUrqIaF GVdf, isqfr jF bFsurI vjfAuNdf aqy rfq dy bfrF iewk vjy qwk
pVHdf rihMdf. ies df iewk vwzf kfrn Aus dy aMdr Jrdf iewk rs sI - do
‘pRymkfvF’ ivckfr Aus dI eIgo, aMh nUM vI iewk qrHF dI qswlI imldI. Aus
nUM lwgdf ijvyN Aus dy jIvn dI pgzMzI iksy KusLboaF Bry bfg `coN lMG rhI
hovy. pMCI, ruwK, afkfsL `c cmkdy qfry ijvyN Aus nfl vfrqflfp kr rhy hox.
kdI kdI tYgor dy stfeIl `c kivqf vI ilKdf aqy kuVIaF-muMizaF nUM iksy ruwK
Qwly KVHf krky suxfAuNdf.
Aus vwl vyK ky kyqkI dIaF awKF `c cmk af jFdI. dUjIaF kuVIaF Aus AuWqy
rsLk krdIaF aqy kihMdIaF, pqf nhIN ikvyN ies jMglI jhI kuVI ny sony vrgy
muMzy nUM afpxy kfbU `c kr ilaf. jdoN kdI rGUmxI kuVIaF koloN lMGdf qF
koeI mnclI kih AuWTdI-
koQfey jf cy dfdf, afmI
eyQfny dyby af cy.
(ikwDr jf irhf eyN dfdf, mYN qF iewQy KVHI hF)
iewk vfr jd kyqkI rfm ikMkr dy stfeIl `c sIimMt ryq rlf ky iewk afidvfsI
dI mUrqI bxf rhI sI qF rGUmxI vI Aus kol af ky Aus df hwQ vtfAux lwgf.
kyqkI nUM cMgf lwigaf. Pyr Aus dIaF lfl hoeIaF awKF aqy mucVy jhy kwpiVaF
vwl qwkidaF bolI-
“lwgdf ey awj vI bhuq dyr qwk pVHdy rhy ho. nhfqy vI nhIN lwgdy.”
“bhuq idnF qoN iewk ikqfb pVH irhf sI. rfqIN soicaf ik awj Kqm krky hI
sONaFgf.”
kyqkI ny Aus bfry socidaF aqy afpxy hwQF qoN ryq-imwtI pUMJidaF afiKaf -
“mYnMU smJ `c nhIN afAuNdf qusIN aYnf kuJ ikvyN aqy ikEN krdy ho? myrf
iKafl nhIN ik qusIN cfr pMj GMty qoN ijLafdf sONdy hovogy.”
rGUmxI kuJ dyr afkfsL vwl qwkdf socdf irhf. Pyr boilaf -
“iewko cIjL df zr mYnMU lwgf rihMdf hY kyqkI aqy Auh hY smyN df qyjLI nfl
gujLrdy jfxf, gujLrdy jfxf. mYnUM qy lwgdf hY ik jo jo mYN krnf-mfnxf
cfhuMdf hF, Aus leI myry kol ‘smF’ bhuq Gwt hY.”
“hfly qy quhfzI Aumr hI kI hoeI ey jo ies qrHF socx lwg pey?”
“ieh svfl Aumr df nhIN kyqkI. vkq ny qF bIqdy hI jfxf hY. ieh iksy leI
KVHf nhIN huMdf. mYN qF ies ‘smyN’ dy lMG jfx qoN pihlF ies nUM dUxf-qIxf
bxfAuxf cfhuMdf hF.” Pyr Auh kol pey stUl `qy bYTidaF boilaf -
“af kyqkI myry kol af.” mYN qYnUM kivqf suxfAuNdf hF jo mYN awj rfqIN hI
ilKI hY. qy Pyr Auh suxfAux lwgf-
“mYN afieaF hF iekwlf
dunIaf `c
mYnUM koeI aPsos nhIN ik lokI mYnUM nhIN jfxdy
ieh vI aPsos nhIN ik mYN kuJ vI hfsl nhIN kIqf
ieh purfxy buwZy ruwK jfxdy hn
ik iewk ipafsI afqmf
ienHF QwilEN ho ky lMG rhI hY.”
kyqkI Aus vwl pRsMsf BrIaF njLrF nfl qwkdI rhI. iewk hor suxfvF? kih ky
Auh suxfAux lwgf -
“ieh DrqI myrI mF nhIN
blik sfrI DrqI myrI pRyimkf hY
mYN iewk anMq XfqrI hF
jo isrP afpxI ies bMgfl dI DrqI nfl
bwiJaf nhIN rih skdf
mYN AunHF rfhF `qy clxf locdf hF
ijnHF `qy mYN pihlF kdI nhIN quiraf
jo aigafq hn, axpCfqy hn.”
“quhfzIaF ienHF kivqfvF `c, ienHF iewCfvF `c ikqy mYN vI hF jF rfhI vFg
kuJ pl myry kol ruk ky, sfh lY ky lMG jfEgy?”
rGUmxI ies svfl dy jvfb bfry kuJ pl bYTf socdf irhf. kuJ idn pihlF hI
rGUmxI ny kyqkI nUM kuJ ies qrHF df svfl kIqf sI. AuWqr `c Aus afiKaf sI -
“mYN ies bfry kuJ vI kihxf nhIN cfhuMdI, isvfey ies dy ik asIN cMgy dosq
bxy rhIey. jy quhfnUM burf nf lwgy qF quhfnUM ieh dwsxf cfhvFgI ik ipwCy
‘myrf koeI’ myry vfps prqx dI AuzIk kr irhf hY.”
sux ky rGUmxI dy mn `c kMzf ijhf cuiBaf sI. Pyr Auh afpxI BrjfeI bfry
socidaF mn hI mn afiKaf - “mYN vI qy ieho kuJ hF!”
AuNJ ieh AunHF dohF leI cMgf sI. pRym jd dosqI `c bdl jFdf hY qF iewk dUjy
qoN bhuq kuJ dI pRfpqI dI sMBfvnf Gwt jFdI hY aqy sMbMDF `c ieksfrqf
rihMdI hY.
“mYN iewk gwl puwCF,” kyqkI ny afiKaf.
“hF puwC?”
“prsoN aYzf vwzf smfgm sI. klkwqy qoN, idwlI qoN bVy vwzy-vwzy lok afey
sn. sfry muMzy kuVIaF PrmfiesLF krdy rhy pr qusIN styj `qy cVHn qoN ienkfr
krdy rhy. kI styj qoN zr lwgdf hY?”
rGUmxI kuJ dyr bYTf afpxy goizaF `qy AuNglF, rwK ky ieMJ ihlfAuNdf irhf
ijvyN qblf vjf irhf hovy. Pyr boilaf -
“hF, zr hI lwgdf hY iewk qrHF nfl. pr ieh mslf ieMnf iswDf sfdf vI nhI.
styj AuWqy cVH ky gfAuxf iewk prPfrmYNs, iewk pRdrsLn huMdf. sroqy myrI
prPfrmYNs `qy qfVIaF mfrdy jF nf mfrdy. myrf sfrf Xqn sroiqaF nUM KusL krn
vwl huMdf. mYN AuhnF dy rihm `qy huMdf. ies dy ivprIq jd mYN kuVIaF,
muMizaF `c iGiraf gfAuNdf hF qF afpxI msqI `c, afpxy afp leI gfAuNdf hF.
qUM vI qy[[[[.”
“qusIN swc kihMdy ho. mYN vI iesy qrHF anuBv krdI hF, cfhy quhfzy vFgUM
afpxy BfvF nUM sLbdF `c nhIN Zfl skdI.”
“nf hI mYN kdy iksy pRqIXogqf, kMpItIsLn `c ihwsf ilaf hY. nf iswDy aqy nf
aiswDy qOr `qy. pRqIXogqf iewk mukfblf, iewk aYgrYsLn huMdf dUijaF AuWqy.
afpxy afp nUM dUijaF qoN ibhqr iswD kridaF asIN afpxI iewk bysLkImq cIjL
gvf idMdy hF, Auh bysLkImq sLYa afdmI df sihjpx hY, suqMqrqf hY. jIvn df
mnorQ pRqIXogqf nhIN, jIvn nUM mfnxf hY, dUijaF dy kMm afAuxf hY.”
sux ky kyqkI QoVHI jhI hwsI. Pyr bolI, “ieh dUijaF dy kMm afAux vflI gwl
qF mYN quhfzy mUMhoN pihlI vfrI sux rhI hF. mYN qy iehI smJdI hF ik sfry
klfkfr svY-kyNdirq huMdy hn, Kfs krky icwqrkfr aqy sMgIqkfr.”
“kI qUM afpxy pRqI vI iehI kih skdI eyN?”
“mUrqIklf `c myry iewk kudrqI ruJfn dy nfl nfl iewk AudysL vI hY. mYN vfps
jf ky afpxy lokF dy jIvn nUM, AunHF dy duwKF suwKF nUM mUrqIaF `c Zflxf
cfhuMdI hF.”
“qUM afpxy bfry, afpxy lokF bfry kdI kuJ dwisaf hI nhIN?” rGUmxI Aus vl
gOh nfl qwkidaF boilaf.
“qusIN myry bfry kuJ qy anumfn lfey hI hoxgy.”
“myry leI ieh jfx lYxf hI kfPI hY ik qUM ‘kyqkI’ eyN ijs nUM iksmq ny myry
kol Byj idwqf hY, ies sLFqI inkyqn ivwc. hF, qYnUM sFQfl afidvfsI qIvINaF
nfl nwcdf vyK ky kuJ anumfn jLrUr lf skdf hF ik qyrI kuJ nyVqf jF sMbMD
jMglF `c rih rhy lokF nfl hY. sIimMt dI ieh mUrqI vI jo qUM bxf rhI eyN,
iehI kuJ kihMdI pRqIq ho rhI hY.”
“iks qrHF dI bx rhI hY ieh mUrq?” kyqkI ny gwl df ruwK bdlidaF afiKaf.
“rfm ikMkr dI mUrqI qoN kuJ vwKrI. Bfv-Aus ivwc jo hY, ies ivwc nhIN, jo
ies ivwc hY Auh Aus `c nhIN.”
“mYN nhIN jfxdI ik qusIN kI kih rhy ho. pr mYN ies qrHF dIaF mUrqIaF
bnfAuxf cfhuMdI hF ijnHF nUM vyKx vfly isrP iewk vfr-vfh kih ky nf lMG jfx
blik AunHF mUrqIaF `c klfkfr duafrf aiBivakq kIqIaF BfvnfvF nUM vI smJx.”
Pyr kuJ ruk ky bolI, “BfvyN mYnUM sLMkf hY ik ies qrHF dy klf pRymI vI
hoxgy.”
“ikAuN nhIN hoxgy?”
“ijs sMsfr nUM sLihrI klf pRymI jfxdy hI nhIN, Aus sMsfr dy vfsIaF dIaF
BfvnfvF nUM smJ skxf AunHF leI asMBv hY.”
3[
jMglI pMCI AuWz igaf
pr ies qoN pihlF ik rGUmxI, kyqkI bfry kuJ hor jfx skdf, Aus dy GroN
qfr af geI ik Aus dI ijEqsnf BrjfeI sKq ibmfr hY; CyqI af jfvy. ies qoN
pihlF hr mhIny ijEqsnf dy Kq afAuNdy rhy sn, pr Aus ny kdI vI iksy ibmfrI
dI gwl nhIN sI ilKI. Gr jf ky pqf lwgf ik Aus nUM kYNsr hY, aYzvFs styj
df. do mhIny ielfj cwldf irhf. aprysLn qoN bfad kuJ idn QoVHf TIk rhI aqy
Pyr sdf leI awKF bMd ho geIaF.
Aus qoN bfad iewk zyZ mhInf Auh vfps sLFqI inkyqn nhIN igaf. sB kuJ
inrfrQk lwgx lwgf. aYvyN iewDr AuWDr Btkdf irhf - kdI ndI kMZy, kdI jMglF
`c. Pyr Aus df jIa kIqf ik Auh vfps sLFqIinkyqn jfvy aqy kyqkI dy moZy `qy
isr rwK ky rovy - Auh Aus nUM idlfsf dyvy, cuMmy aqy khy - ro nf rGUmxI
mYN ju hF [[[.”
pr kihMdy ny ik musIbqF - duwK jdoN afAuNdy ny qF iekwTy hI afAuNdy hn.
sLFqIinkyqn jf ky pqf lwgf ik kyqkI vI iewk idn acfnk sLFqIinkyqn Cwz ky
clI geI sI. ieh vI kih ky geI sI ik sLfied Auh vfps nf afvy. rGUmxI kol qF
Aus dy Gr df pqf vI nhIN sI. Aus nUM lwigaf ijvyN Aus dy pYrF QwilEN jLmIn
hI iKsk geI hovy. jdoN kyqkI sI qF sLFqIinkyqn `c sB kuJ cMgf-cMgf aqy
jIvn Biraf Biraf lwgdf sI. hux nf Auh iksy nfl boldf, nf pihlF vFg
hwsdf-gfAuNdf. jdoN Auh kuVIaF koloN lMGdf qF koeI ipwCoN vfj mfr ky
kihMdI -
“kI hoiely dfdf?”
dUjI kihMdI, “icMqf korby nf, afmIN afCy.”
pr Auh iksy vwl vyKdf vI nf.
AudoN hI Aus nUM kyqkI df tIcr dfs gupqf iml igaf. dfs gupqf kuJ dyr kyqkI
dI pRiqBf dIaF gwlF krdf irhf - bhuq hoxhfr aqy sUJvfn kuVI sI. jy do iqMn
sfl iewQy rihMdI qF iewk iviKafq mUrqIkfr bx jFdI[[[. Pyr Aus nUM kuJ Xfd
afieaf. moZy nfl lmkdy Joly `coN afpxI skYc-buwk kwZI aqy Aus dy iewk
kfgjL `qy iliKaf kyqkI df pqf ivKfAuNdf boilaf -
“jfx lwigaF qyry leI dy geI sI.”
kyqkI df pqf vyK ky rGUmxI nUM lwigaf ijvyN Aus nUM koeI KjLfnf iml igaf
hovy. Pyr Aus ny dfs gupqf qoN puwiCaf, “koeI Kq koeI hor sunyhf myry
leI?”
dfs gupqf ny nFh `c isr ihlf idwqf. Pyr boilaf, “hF qyry leI kuJ mUrqIaF
Cwz geI hY, kuJ lY geI hY.”
Aus vyiKaf ik Cwz ky geIaF mUrqIaF `c iewk afidvfsI qIvIN dy cyhry dI Puwt
ku AuWcI mUrqI sI, ijs dI sLkl kyqkI dy cyhry nfl kfPI imldI sI.
AudoN hI Aus dy bfp dI bdlI afsfm ho geI. mF dI vI ishq izwgdI jf rhI sI.
mF ny rGUmxI nUM afiKaf ik Auh iewk vfrI Aus nUM pMjfb lY jfvy. rGUmxI df
suBfa kuJ aYsf ik ijwQy vI jFdf aqy jy Aus df mn lwg jFdf qF AuWQy df hI
ho ky rih jFdf. do iqMn mhIny iklHf rfeypur rihMidaF pMjfb, ihmfcl pRdysL
GuMmdf irhf. Pyr jdoN idwlI afieaf qF mYnUM imilaf. ies nfl myrI pihlI
mulfkfq klkwqy `c ies dy nfnf dy Gr `c hoeI sI, tYksI-hfqy `c. iewQy mYN
afpxy iewk purfxy dosq nUM imlx igaf sI. Pyr rGUmxI nfl hI mYN sLFqIinkyqn
igaf. AuWQy hI mYN pihlI vfr kyqkI nUM imilaf sI.
idwlI `c qkrIbn vIh idn myry Gr irhf. kdI bFsurI vjfAux aqy kdy koeI ibrhf
df gIq jF TumrI gfAux lwgdf.
jdoN mn `c vydnf df DUMaF AuWTdf qF mYnUM ijEqsnf aqy kyqkI dIaF gwlF
suxfAux lwgdf. pihlF jdoN sLFqI inkyqn `c sI qF hmysLF vrqmfn `c ijAuNdf,
hux aqIq hI Aus leI sB kuJ ho igaf sI. kyqkI dI Xfd afAuNdI qF iksy aqIq
vFg hI. kdI-kdI jd Auh bhuq hI Bfvuk ho jFdf qF ijEqsnf dy Kq, jo Aus ny
sMBfl ky iewk pflIQIn dy lPfPy `c rwKy hoey sn, mYnUM pVH ky suxfAuNdf.
rGUmxI `c iewk ieh vI KfsIaq sI ik Auh afpxy pRym sMbMDF bfry bVy ivsQfr
nfl aqy Bfvuk ho ky suxfAuNdf. mYnUM lwgdf ijvyN ieh sB kuJ suxfAuNidaF
Auh afpxy mn df Bfr hlkf krn dy nfl-nfl kuJ suafd, kuJ rs vI lY irhf hY.
AuNJ QoVHI bhuq bMgflI BfsLf mYN smJ lYNdf sf, kuJ hor rGUmxI ny isKf
idwqI. ijwQy smJ nf afAuNdf, AuWQy Aus df kyvl arQ nhIN blik pUrI ivafiKaf
krky suxfAuNdf. mYN sLrq cMdr dy Aupinafs pVHy sn, pr Aus qrHF dy pfqr awj
dy Xuwg ivwc vI huMdy hn? ieh soc ky mYN hYrfn huMdf.
kdI-kdI mYnUM Aus AuWqy iKJ vI afAuNdI ik aYvyN roeI jf irhf. jo ipwCy rih
igaf Aus nUM bysLwk Xfd krdy rho, pr Aus nfl icMbVy rihxf vI qy Tik nhIN.
vrqmfn aqy BivwK vI qy koeI sLYa hY! qy iewk idn mYN Aus nUM kuJ iJVkidaF
afiKaf -
“qUM CwqIsgVH hI ikEN nhIN clf jFdf?”
kyqkI df jo pqf Aus ny mYnUM ivKfieaf, Auh CwqIsgVH dy iksy ksby df sI.
“iksdy kol? kyqkI kol?”
“hor kI? iml ky kuJ qy qswlI hovygI qYnUM?”
“qUM nhIN smJdf.” Auh duKI avfjL `c boilaf.
“mYnUM Aus dy inrlyp aqy sihj jhy pRym bfry vI koeI sLMkf nhIN. pr-pr Aus
ny dwisaf ik ipwCy Ausdf ‘koeI’ hY jo Aus dI AuzIk kr irhf sI. Aus dy ilKy
hoey Kq vI mYnUM ivKfey sn. hux qwk qF Aus df ivafh vI ho igaf hovygf.
sLfied iewk awDf bwcf vI ho igaf hovy. myry vFg pfgl qy nhIN hY Auh!”
sLfied Aus df awDf ku mn bixaf hoieaf sI pihlF qoN hI. myry vfr-vfr kihx
`qy Aus afiKaf ik mYN vI cwlF Aus nfl. “pfgl qy nhIN ho igaf? ieho ijhI
QFvyN iekwilaf hI jfxf cfhIdf hY.” mYN Aus nUM smJfAuNidaF afiKaf.
kuJ dyr bYTf socdf irhf. Pyr boilaf, “AuWQy qy mfEvfdIaF ny bVI awq cuwkI
hoeI hY. kwlH hI piVHaf sI aKbfr `c ikMny afdmI mfr idwqy AunHF ny.”
“qF kI hoieaf. jdoN quhfzy bMgfl `c nkslvfd sI qF vI qy lokI rihMdy sn
EQy?”
“pr mYN kI khFgf Aus nUM jf ky? myry qoN JUT vI qy nhIN boilaf jfxf.”
“JUT kfhdy leI bolxf. kih dyvIN ik ies pfisEN lMG irhf sI - bs.
sLFqIinkyqn `c iekwTy pVHdy rhy hF.”
4[
iewk hor jwilHaFvflf bfg
Aus dI bs Gxy jMglF `coN lMGdI, nfilaF nUM ibnF pulF dy pfr krdI, svfrIaF
nUM cVHfAuNdI-AuqfrdI sfrMgpur dy bs awzy `qy afx rukI. rGUmxI ny Qwly
AuWqr ky iewk sfeIkl irksLf vfly nUM jf ky afiKaf -
“sfrMg mhwl ikMnI ku dUr hY?”
kihMidaF Auh soc irhf sI ik lok afpxy mhwlF nUM ‘kutIr’ ilKdy hn aqy
kutIaf nUM mhwl. sMBv hY ik Aus df bfp iewQoN dy rfjy df koeI krmcfrI hovy
aqy Aus dy ahfqy `c koeI mkfn rihx leI iml igaf hovy. pr kyqkI aYsI kuVI
qy nhIN sI jo afpxI kutIaf nUM mhwl ilKdI?
irksLy `qy bYiTaf Auh iehI kuJ soc irhf sI ik irksLf bjLfr `coN lMGidaF
iewk pfsy muiVaf qy Pyr iewk vwzy sfry drvfjLy `coN lMG ky iewk Coty afkfr
dy mhwl numf mkfn dy sfhmxy afx KVHf hoieaf. irksLf qoN Auqr ky mhwl vwl
vyiKaf. ieh mhwl Gwt aqy KMzr ijLafdf lwgdf sI. QF QF qoN sIimMt AuWKiVaf
hoieaf. bfhr kMDF `qy vI klI-sPYdI hoieaF sLfied jLmfny bIq gey hox. mhwl
dy afly duafly lfan `c AuWgy PuwlF dy bUty hux JfVIaF bxIaF hoeIaF. mhwl
aqy Pftk ivckfr iewk Cotf ijhf mMdr. mMdr dy bfhr kuJ PuwlF vfly bYTy sn.
Aus ny iewk Puwl vycx vflI qoN puwiCaf-
“iewQy koeI kyqkI nfm dI aOrq rihMdI hY?”
“rfjkumfrI kyqkI?”
“hF, AuhI.”
“aOh hY Aus df Gr” PuwlF vflI ny iesLfrf kridaF afiKaf.
***
“mYN bysLwk quhfnUM pihlF kdI nhIN vyiKaf”, pMJI CwbI virHaF dI pqlI aqy
cusq srIr vflI nOkrfxI ny Aus nUM zrfieMg rUm `c ibTfAuNidaF afiKaf. “pr
pCfxdI jLrUr hF. qusIN AuhI ho nf jo AunHF nfl bMgfl `c pVHdy-iswKdy huMdy
sI.”
“hF mYN AuhI hF. pr qYnUM ikvyN pqf?”
“rfjI mF kol iewk Poto vyKI sI quhfzI aqy aOh vI[[[.” afK ky Aus ny iewk
pfsy iqpfeI `qy peI iewk lkVI dI mUrqI vwl iesLfrf kr idwqf. rGUmxI ny
vyiKaf ik ieh Aus df afpxf hI cyhrf sI jo kyqkI ny sLFqIinkyqn-vfs dOrfn
Aus nUM sfhmxy ibTf ky GiVaf sI.
rGUmxI nUM zrfieMg rUm `c ibTf ky nOkrfxI rsoeI aMdr geI aqy kuJ dyr bfad
kokf kolf dI boql aqy kuJ ibskut Aus dy sfhmxy myjL `qy rwK ky iewk pfsy
adb nfl KVHI ho geI.
rGUmxI ny zrfieMg rUm `c njLr Gumf ky vyiKaf. kMDF `qy kuJ purfxIaF
PotoaF, kuJ rfijaF dIaF rMgIn qsvIrF iksy icwqrkfr dIaF bxfeIaF hoeIaF;
kuJ qlvfrF, ZflF, brCy afid sjf ky tMgy hoey. iewk pfsy iqMn cfr bhuq
purfxIaF qoVydfr bMdUkF, soiPaF aqy kursIaF `qy sUqI kwpVy dIaF
GsIaF-purfxIaF gwdIaF.
qF ieh swcmuwc rfj kumfrI hY? Aus ny mn hI mn afiKaf. nOkrfxI dIaF gwlF
aqy zrfieMg dy vfqfvrn qoN Aus ny anumfn lfieaf ik hfly Auh iekwlI hI hY.
ieh socidaF Aus nUM cMgf lwigaf. clo hux bhuqf JUT nhIN bolxf pvygf. aqy
ies dy mfqf ipqf, Aus df Auh pRymI? kyqkI Aus nfl iks qrHF df ivvhfr
krygI? ies bfry qOKlf bixaf irhf.
rGUmxI nUM bhuq AuzIkxf nhIN ipaf.
Auh cfr ku vjy iewQy phuMicaf sI. do ku GMty bfad, Aus ny iksy dy pOVIaF
cVHn dI avfjL suxI. agly hI pl kyqkI drvfjLy df prdf cuwk ky Aus dy sfhmxy
KVHI sI. pihlF kuJ hYrfn ijvyN Aus nUM afpxIaF awKF `qy ieqbfr nf af irhf
hovy. Pyr pRsMnqf dI muskfn afpxy buwlHF `qy iKlfridaF rGUmxI vwl pRsLn
BrIaF njLrF nfl qwkx lwgI. rGUmxI df jIa kIqf ik Auh AuWT ky Aus nUM
afpxIaF bfhvF `c Guwt ky cuMm lvy. sLFqIinkyqn `c vI ies qrHF dy keI avsr
afey sn. Aus vyly kyqkI df pihlf pRqIkrm pRsMnqf aqy svIkfrqf vflf, Pyr
Aus nUM afpxy hwQ nfl pryH rwKidaF ikhf krdI sI, “ijLafdf awgy vDxf Auicq
nhIN.”
hux hOlI-hOlI pYr awgy vDfAuNidaF, kyqkI Aus vwl vDI. Aus ny iewk hwQ `c
PVI PfeIl iewk myjL `qy rwKI aqy bVI sihjqf nfl afpxy dovyN hwQ awgy vDf
idwqy. dUjy hI pl rGUmxI Aus dy hwQF nUM afpxy dovyN hwQF `c GutidaF KVHf
sI. Aus nUM lwigaf ijvyN hwQF dI Coh duafrf kyqkI Aus dy Dur aMdr qwk
smfAuNdI jf rhI hY- kuJ pl Auh dovyN iesy qrHF iewk dUjy dy ipafr dI
grmfiesL aqy icrF qoN ivCVy hox dI qVP afpxI ies Coh duafrf mihsUs krdy
rhy. Pyr Auh Ausy qrHF hwQ PiVaF iewk soPy `qy bYT gey. Bfvukqf kfrn kyqkI
dy buwlH kMb rhy sn. Pyr Auh afpxy afp nUM sMBflidaF aqy afpxI sfVHI df
pwlf TIk kridaF bolI -
“aYnI dyr lf idwqI afAux `c? sfZy iqMn sfl! lwgdf hY ijvyN AumrF bIq
geIaF.” kyqkI dy bolF `c isLkfieq sI aqy imlx dI KusLI vI.
rGUmxI kuJ dyr Aus df hwQ PVI Aus dIaF awKF `c qwkdf irhf. Pyr boilaf,
“qUM, qusIN ieh ikAuN nhIN dwisaf ik qusIN rfjkumfrI ho.”
“ies leI ik mYN quhfzy leI qUM qoN qusIN nf bx jfvF.” kyqkI kuJ hwsidaf
bolI. “nfly ieh dws ky mYN quhfzy mn `c koeI glqPihmI nhIN sI pYdf krnf
cfhuMdI.”
“ieh qy vfsqivkqf hY; glqPihmI ikvyN?” Auh kMDF `qy tMgIaF ZflF, qlvfrF,
qIr kmfn afid vwl qwkidaF boilaf.
“asIN AunHF rfijaF `co nhIN ijnHF dI gwl qusIN kr rhy ho. iewQy nf nOkrF
dI POj, nf hfQI, nf GoVy. hF, iewk kfr jLrUr hY, purfxI ijhI ijs nUM ipCly
awT ds sfl qoN bfhr nhIN kwiZaf. mYN quhfzy sfhmxy JUT vI nhIN sI boilaf.
bhuq sfrIaF irafsqF `c vwsoN cfhy afidvfsIaF dI huMdI hY, pr rfjy rfjpUq.
pr myry pUrvjL Kfls gONz afidvfsI sn. ieh Gr ijs nUM lokI sfrMg mhwl
kihMdy sn, pqf nhIN ikvyN aqy ikhVy vyilaF `c bx igaf.” Pyr prdy ipwCy,
dUjy kmry `c KVHI nOkrfxI nUM avfjL mfridaF bolI -
“kusflf, myry leI cfh bxf dy, nfly ienHF leI vI.”
Pyr rGUmxI vwl qkidaF afiKaf, “hfly vI ds-bfrF kwp pINdy ho jF[[[?
“jy iml jfey qF ds bfrF vI aqy jy nf imly qF iewk vI nhIN.”
“hfly vI Auh hfl? AuhI avfrfgrdI?” Auh bolI, “Auh quhfzI BrjfeI ijEqsnf
bfry mYnUM sLFqIinkyqn `c hI pqf lwg igaf sI.”
rGUmxI cuwp irhf. Pyr afly-duafly qwkidaF boilaf, “lwgdf hY ik vfps af ky
qusIN koeI qsvIr, koeI mUrqI nhIN bxfeI.”
“ieh pyNitMg, ieh mUrqIaF bxfAux `c koeI sfr nhIN. mhFngrF dy styjF `qy
sfzIaF afidvfsI kuVIaF dy nfc-gfixaF dI qrHF iksy kroVpqI dy kmry jF kMDF
dI sjfvt bx ky rih jFdIaF hn. bs AunHF kroVpqIaF dy GrF dIaF jo sdIaF qoN
sfzy lokF df sLosLx krdy, AujfVdy af rhy hn.” kihMidaF kyqkI dy bolF `c
kuVwqx aqy guwsf Jlk irhf sI.
“pr[[ pr qusIN, qUM sLFqIinkyqn Cwz ky acfnk ikAuN clI afeI?”
“myrI mF dI qfr af geI sI ik mYN CyqI vfps af jfvF.”
“ikAuN? Auh ibmfr sn? aqy quhfzy ipqf?”
kyqkI kuJ dyr cuwp rhI. Pyr bolI -
“mfEvfdIaF nfl hmdrdI rwKx dy ieljLfm `c iewQoN dI puils aqy nyqf AunHF
nUM bhuq qMg krdy rhy. cfr pMj idn ihrfsq ivwc vI rwiKaf. iehI sLukr ik
iewQoN dIaF kuJ aKbfrF aqy iensfP psMd lokF ny sfzf sfQ idwqf aqy AunHF
nUM kuJ rfhq imlI.”
kihMidaF kyqkI ny kMD nfl tMgI iewk Poto vwl qwikaf. rGUmxI dI njLr vI Aus
pfsy muVI; iewk afm ijhf pMjfh bvMjf virHaF df afdmI, CotIaF-CotIaF muwCF,
moiZaF qwk lmkdy lMmy vfl ijnHF duafly lfl rMg dI iewk pwtI ijhI vlI hoeI.
bfad `c rGUmxI nUM pqf lwgf ik ipCly simaF `c ikqy ikqy hux vI, sfry gONz
afidvfsI afdmI ieh pwtI bMndy hn.
“aqy hux Auh[[[?”
“hux Auh nhIN rhy. AunHF ijAUNidaF vI koeI suwK nhIN Boigaf.”
mYN afpxy ipqf nUM hI dosL dyNdI rhI. Auh nsLeI sn. sLrfb nf imly qF aPIm,
jy jybH `c pYsy nf hox qF jLmIn jF Gr dI koeI cIjL vyc ky, jF AuDfr[[[
sfrI Aumr koeI kMm nhIN kIqf. pr hux mYN AunHF dI mnovsQf nUM smJ rhI hF.”
ieh kuJ suxidaF rGUmxI ny kMD `qy tMgI Poto aqy Pyr kyqkI vwl qwikaf.
kyqkI afpxI gwl nUM jfrI rwKidaF bolI, “AunHF ny afpxy bcpn `c hI afpxIaF
awKF sfhmxy afpxy ipqf nUM puils dIaF golIaF df insLfnf bxdy vyiKaf; afpxy
vwzy Brf nUM vI aqy ies dy nfl hI jo QoVHf bhuq ruqbf, rfj pfT sI, Kqm ho
igaf. Auh bs AunHF qrfsdIaF df mukfblf nhIN kr sky aqy[[[”
rGUmxI kuJ dyr cuwp irhf. Aus nUM kyqkI dI ieh gwl pUrI qrHF smJ nhIN
afeI. Pyr puwiCaf -
“ieh sB kuJ ikAuN aqy ikvyN?”
Aus ny vyiKaf ik kyqkI df cyhrf sKq ho igaf, buwlH kMbx lwgy aqy awKF `c
awQrU qYrn lwgy. kfPI dyr cuwp rihx aqy afpxy aMdr AuWTdy kRoD AuWqy kfbU
pfAux qoN bfad bolI -
“qusF ‘jilHaFvflf bfg’ bfry qF suixaf hI hovygf?”
“hF, Aus Gtnf nUM kOx nhIN jfxdf. kuJ idn pihlF hI mYN AuWQoN ho ky afieaf
hF.”
“suixaf hY ik hfly vI AuWQoN dIaF kMDF `qy gorI srkfr dIaF golIaF dy
insLfn hn.”
“hF, iblkul drusq.”
“sfzy Gr-mhwl dy bfhr dIaF kMDF `qy vI qIh cflI nhIN, sYNkVy golIaF dy
insLfn hn.” kyqkI kih AuWTI, “pYsy dI QuVH kfrn aqy jfx buwJ ky ienHF kMDF
dI murMmq nhIN krvfeI qF ik [[[”
Pyr kuJ ruk ky aqy pfxI pIx qoN bfad afpxI gwl jfrI rwKidaF bolI -
“duwK ieh hY ik jwilHaFvflf bfg `c sLfied pMj sq sO afdmI aMgryjL srkfr
dIaF golIaF df insLfnf bxy, pr iewQy 5970 afdmI-qIvINaF afpxI hI srkfr
hwQoN golIaF df insLfnf bx gey. ies ahfqy, CwqF aqy vrFizaF `c AunHF
afidvfsI afdmIaF, qIvINaF dIaF lfsLF ivCIaF hoeIaF sn. AunHF dy nfl myry
dfdf aqy Aus df iewk puwqr vI. myry ipqf nUM, jo Aus vyly bhuq Coty sn,
iksy ny gMdIaF borIaF Qwly lukf ilaf. Auh bc gey bysLwk, pr miraF qoN vI
bdqr[[[.”
“Auh! pr ikAuN aqy ikvyN?”
“duwK ieh.” Auh boldI rhI, “jwilaFvfly bfg dI Gtnf nUM lY ky sfrf
ihMdusqfn, sfrf dys qVP AuWiTaf, pr Cy hjLfr afid-vfsIaF dy golIaF nfl
BuMny jfx `qy[[[ aKbfrF `c iewk do KbrF-qsvIrF CpIaF aqy bs. ikAuNik asIN
sLfied dysL vfsIaF dI igxqI `c nhIN afAuNdy. sB qoN vwzf duwK ieh hY ik
golIaF idwlI dI hkUmq dy hukm nfl cwlIaF sn.”
“mYN ikvyN mMn lvF? ies qrHF ikvyN ho skdf hY?”
“mYN ivKfAuNdI hF.” kih ky Auh AuWTI aqy almfrI KolH ky iewk purfxI aYlbm
lY afeI. rGUmxI hYrfnI BrIaF awKF nfl Aus aYlbm `c lfeIaF qsvIrF nUM vyKx
lwgf. iesy mhwl dy bfhr kMDF AuWqy, Cwq AuWqy nMgy ipMizaF vfly hjLfrF
afidvfsI hwQF `c qIr kmfn leI KVHy hn. AunHF ivckfr moiZaF qwk lmkdy vflF,
inwkIaF muwCF vflf iewk cflI pMqflI virHaF df afdmI. dUjI Poto `c hwQF `c
bMdUkF PVI ihMdusqfnI ispfhI KVHy hn. pr AunHF qsvIrF `c koeI aYsI Poto
nhIN sI, ijs `c AunHF `qy golIaF vrHdIaF jF lokF nUM miraf ivKfieaf igaf
hovy. Ausy vyly kyqkI ny aYlbm dy kuJ vrky pltf ky iewk Poto vflf pMnf Aus
dy sfhmxy kr idwqf.
“ieh Poto iewQoN dy iksy lokl PotogrfPr ny iKwcI sI. iKwcIaF qF hor vI
hoxgIaF, pr idwlI srkfr ny aKbfrF nMU AunHF dy Cfpx qoN mnHF kr idwqf.”
ies Poto `c Auh sB kuJ sfP ids irhf sI jo-jo kyqkI ny Aus nUM dwisaf sI.
ienHF ivwc hI golI Kf ky Aus dy dfdf dy izgx dI Poto vI sI.
idwlI `c myry dfdf df nfm lY ky iksy vwzy minstr ny ikhf sI - “ikwl ihm!
sLUt ihm.”
ies sfrI Gtnf dI ipwT-BUmI nUM ibafn kridaF Aus ny dwisaf ik idwlI srkfr
df mMnxf sI ik iewQoN dIaF CotIaF-CotIaF afidvfsI afbfdI vflIaF irafsqF
nUM mwD-pRdysL nfl imlf idwqf jfvy. ies dy ivroD `c myry dfdf Buimhfr dyE
df kihxf sI ik sfnUM vwKiraF rihx idE qF ik asIN afpxI mfniskqf aqy
pRikrqI anusfr ijAuNdy vsdy rih skIey, bfhrly lok af ky sfzy iswDy sfdy
lokF nUM aqy Kixj pdfrQF nUM aYkplfeIt nf kr skx. ieh vI cfhuMdy sn ik ieh
jMgl Ausy qrHF afid vfsIaF dI mlkIaq rihx ijvyN sdIaF qoN cwldf af irhf
hY.”
“pr srkfr cfhy dysI hovy cfhy ivdysLI, mfniskqf iewko huMdI hY - afpxf
hukm mnfAuxf qy Coty rfjF nUM dbf ky rwKxf. pr sfzy lokF df ZITpuxf vI
vyKo ik cfhy CqrI afey, rfjpUq, muslmfn jF aMgryjL afey, asIN lok AunHF
qoN iksy nf iksy qrHF bcdy aqy afpxy qrIky nfl ijAuNdy afey. pr[[[ pr hux
ienHF afpxy hI lokF qoN bcxf asMBv lwg irhf hY, AuNJ ienHF nUM afpxf kihx
`c mYnUM sLrm afAuNdI hY.”
gwlF kridaF kridaF kyqkI ijvyN Qwk geI hovy. kusflF nUM avfjL mfr ky pIx
leI pfxI mMgvfieaf, hor cfh bnfAux leI ikhf aqy nfl hI rfq dy Kfxy leI
hdfieqF dyx lwgI -
“jy bjLfroN mwCI iml jfvy qF lY afAuxf, nhIN qy zImkrI, aFzy dI qrI vflI
sbjLI.” Auh jfxdI sI ik ieh dovyN bMgflIaF dI mnBfAuNdI ‘izsL’ hY.
ies qoN bfad cfh pINidaF rGUmxI afpxy bfry dwsdf irhf - kI kI krdf aqy
ikwQy ikwQy GuMmdf iPrdf irhf. Pyr kyqkI ny Aus vwl qwkidaF afiKaf -
“bhuq gMBIr jhIaF gwlF ho cuwkIaF. hux qusIN Auh TumrI suxf dyvo, kI bol
sI Auhdy - afey nf bflm, kf krUM sjnI[[[.”
“hfly mUz nhIN. nfly bhuq icr hoieaf gfey nUM.”
“mYnUM imilaF vI qy bhuq icr ho igaf?”
“cMgf, jLrf Tihr ky suxfvFgf.” rGUmxI boilaf, “pihlF qyry bfry hor kuJ
jfnxf cfhvFgf.”
“hor kI?”
“ieh ik awj kwlH kI krdy ho? Gr `c hor kOx kOx hn. hor hflq iks qrHF dy
hn?”
“sLfied qusIN jfnxf cfhuMdy ho ik Gr df Krcf ikvyN cwldf. jLrUr koeI
purfxI jLmIn-jfiedfd hovygI? qF Aus df jvfb ieh ik idwlI srkfr ny jd myry
dfdf nUM mfr idwqf qF aMgryjL srkfr vFg koeI dUr df irsLqydfr lwB ky Aus
nUM myry dfdf dI QF ibTf idwqf. hux Aus dI buwZI, mrn iknfry bYTI qIvIN ny
mYnUM ies kmry `coN vI inkl jfx df noits dy idwqf hoieaf hY.”
“aglI gwl jo qusIN jfnxf cfhuMdy ho, Auh vI dws dyNdI hF. pr mYnUM sLwk hY
ik qusIN Aus nUM smJ nhIN skogy.”
“ikAuN nhIN smJ skFgF?”
“iKmF cfhuMdI hF. gwl ies qrHF hY ik ijvyN vwKrIaF vwKrIaF jfqF huMdIaF
hn, ikwqy, pysLy huMdy hn - ijvyN tYksI jF trwk zrfeIvr cfhy, iksy vI
jfq-pfq df hovy, mfniskqf qkrIbn iewko ijhI, iesy qrHF iksfnF, iml
mjLdUrf, vpfrIaF dI mfniskqf. rfjy cfhy Coty hox cfhy vwzy, AunHF dI iewk
ivsLysL mfniskqf hY, jo AunHF dI prMprf df hI Bfg bx geI hoeI hY.
rfjkumfrF dy ivafh afm krky rfj GrfixaF `c huMdy hn. cfhy ies `c kdI kdI
iZwl vrqI jf skdI hY, pr rfj kumfrIaF dy sMdrB `c iblkul nhIN. lhU hI
vwKrf hUMdf hY ienHF df, lfl nhIN nIlf, bilAU blwz. ies nIly lhU dI afpxI
iewk KfsIaq huMdI hY.”
“ieh mYN nhIN mMndf. hr afdmI afpxy afp `c iewk vwKrI sLKsIaq huMdI hY.
KUn-Kfn dIaF gwlF sB aYvyN hn.”
“mYN jfxdI sF qusIN nhIN smJogy, cfhy kuJ vI ho jfvy, isr nIvF nhIN krnf.
isr nIvF krnf mrn qoN bdqr hY.”
“clo iehI shI. pr quhfnUM koeI rfj kumfr qy iml hI skdf sI.”
“rfj kumfr! rfj Kohy gey. hux ieh rfj kumfr bx gey iqRsLMkU, nf rfj krn dy
hwkdfr, nf koeI kMm krn dy lfiek. ijnHF kol jmHF kIqf hoieaf DMn hY, Auh
inkMmy jfhlF dI qrHF afpxy afp nUM rfjf bxy rihx df Brm pflidaF sLrfbF,
aXfsLI `c pYsf roV rhy hn. ijnHF kol nhIN, Auh afpxy mhwlF nUM hotlF
jMgl-irjLortF `c bdl rhy hn. piVHaf koeI vI cMgI qrHF nhIN. iewk do nUM
Cwz ky. akl nfl iksy nUM dUr df vI vfsqf nhIN. dunIaF kI huMdI hY,
vfsqivkqf kI huMdI hY, ies dI nf ienHF dy puriKaf ny kdI prvfh kIqI aqy nf
hI hux krdy hn.”
“aqy quhfzy dfdf?” rGUmxI ny jfnxf cfihaf.
“myry dfdf ienHF qoN iblkul vwKry sn. afdmI nUM afpixaF qoN vwKry hox,
vwKrf socx df KfimafjLf vI Bugqxf pYNdf hY. Auh jMglF `c jf ky afidvfsIaF
dy GrF `c rihMdy, AunHF dy duwKF-suwKF `c sLrIk huMdy[[[.”
“qF qy, jy mYN kihx dI KuwlH lY skF, qusIN vI iqRsLMkU dI qrHF?”
“hF, qusIN TIk hI ikhf. nf mYN Niksy rfj kumfr nfl sMg inBf skdI hF aqy nf
iksy afm afdmI dI aDIngI `c[[[.”
“hUM!” ‘aDIngI’ sLbd bfry socidaF rGUmxI dy mUMh `coN inkilaf.
“pr ieh socidaF vI myry `qy qrs nf KfE ik mYN inrfsL jF duKI prfxI hF.
blik myry leI ieh siQqI iewk sOgfq bx ky afeI hY ijs ny myry snmuK keI
avsrF dy duafr KolH idwqy hn. sLfied iehI myrI hoxI hY.”
rGUmxI Aus dIaF gwlF nUM kuJ kuJ smJidaF isr ihlfAux lwgf.
“hux mYN ienHF jMgl-vfsIaF dIaF smwisafvF, durdsLf aqy srkfr dIaF
ijLafdqIaF bfry lyK ilKdI hF - AunHF dy hwkF bfry, Kfs krky AunHF dy jMglF
bfry ijs dy afsry Auh sdIaF qoN ijAuNdy af rhy hn.”
ieh kih ky kyqkI AuWTI. rsoeI `c jf ky kusflf nUM kuJ afiKaf aqy muV
rGUmxI kol af ky bolI -
“pr qusIN kI kr rhy ho awj kwlH? jy ijEqsnf nhIN rhI qF kI hoieaf? jy
kyqkI vI quhfzI dunIaF `coN clI geI qF dunIaF df aMq qy nhIN ho igaf!
dyvdfs vFg ijLMdgI qoN Bwjdy rihxf vI qy jIvn nhIN hY mfeI zIar rGUmxI! jo
bIq igaf Aus nUM Bulfieaf bysLwk nhIN jf skdf, pr Pyr vI[[[.”
rGUmxI kuJ dyr ‘hF’ `c isr ihlfAuNdf irhf. Pyr boilaf, “qusIN myry hI
ivcfrF nUM avfjL idwqI hY. mYnUM lwgdf hY ik mYN aMdroN asMquilq aqy kuJ
ijLafdf hI Bfvuk ivakqI hF. ieh vI sfzy bMgflIaF dI sLfied smUihk mfniskqf
hY.”
kyqkI Aus dy ivcfry ijhy ichry vwl qwkx lwgI. Aus nUM rGUmxI `qy ipafr vI
af irhf sI aqy dieaf vI.
“awCf[[ mYnUM iewk gwl dwso. kI mYN quhfzy nfl iml ky quhfzy kMm `c hwQ
vtf skdf hF?” acfnk rGUmxI ny puwiCaf.
sux ky kyqkI nUM hfsf af igaf, Auh afpxI QF qoN AuWT ky Aus nfl juV ky
soPy `qy bYT geI. Pyr Aus duafly bFh vlidaF bolI, “myrf rGUmxI sdf rGUmxI
hI rhygf.”
‘myrf’ sLbd sux ky aqy virHaF bfad kyqkI dy srIr dI Coh nUM anuBv kridaF
Auh hor vI Bfvuk ho AuWiTaf. awKF `c awQrU qYrn lwgy. kyqkI kuJ dyr iesy
qrHF Aus nfl juV ky bYTI rhI. Pyr Aus dy dovyN hwQ afpxy hwQF `c PVidaF
bolI - “jy qusF swcmuwc hI kuJ krn df mn bxfieaf hY qF afpxy bolpur jf ky
kro. AunHF dI siQqI vI sfzy gONz afidvfsIaF dI qrHF hY. AunHF qoN vI AunHF
dy rotI dy vsIly jMgl Kohy jf rhy hn. nfly ho skdf hY ik myry rGUmxI nUM
AuWQy vI koeI ‘kyqkI’, koeI ‘mhUaf’ iml jfey.”
rGU ny Aus dI gwlH `qy ipafr nfl afpxf swjf hwQ PyridaF afiKaf - “nhI, rGU
leI dunIaF `c ieko kyqkI hY. hor koeI nhIN.”
Auh kuJ dyr sLFqIinkyqn, sFQFlf aqy bfAulF dy myilaF `c afpxy nwcx-gfAux,
mOj msqI dy idnF bfry gwlF krdy aqy KusL huMdy rhy.
ieh sB kuJ Xfd kridaF kyqkI bol AuWTI, ijvyN afpxy afp nUM kih rhI hovy.
“Auh idn vI iks qrHF dy sn!”
“hF, diraf dI iksy mOj dI qrHF!”
“jMgl dy ruwKF `coN lMGdI hvf dI qrHF!”
“nIly afkfsL `c Auzdy pMCI dI qrHF.”
“iksy rumFitk khfxI dI qrHF.”
“iksy nrqkI dy pYrF `c Cxkdy GuMgrUaF dI qrHF.”
“iksy gfiek dy sMgIq dI qrHF; kvI dI kivqf dI qrHF.”
“pr[[ pr ivMzbxf ieh hY ik AunHF KusLgvfr plF dy bIq jfx qoN bfad mnuwK
nUM anuBv huMdf hY ik Auh idn vI ikvyN cMgy sn!”
“ijs qrHF awj df ieh idn[[[!”
kmry aMdr hnyrf psr irhf sI. kyqkI ny AuWT ky lfeIt jlfeI aqy bolI, “qusIN
bfQrUm `c jf ky mUMh hwQ Do lvo, dIvfn `qy lMmy pY ky afrfm kro. AunIN dyr
mYN rsoeI `c jf ky vyKdI hF.”
“qusIN jfEgy rsoeI `c?”
“ikAuN nhIN? mYN [[[ mYN[[[.” Auh kihMidaF cuwp ho geI.
Kfxf Kfx qoN bfad rGUmxI soc irhf sI ik awj rfq Auh ikwQy ibqfey? ieh
iekwlI rihMdI hY. ies dy Gr sOxf? lokI kI socxgy? sLihr `c koeI hotl-sLotl
qy hovygf hI. drasl mYnUM pihlF hI iksy hotl `c afpxf sfmfn rwK ky afAuxf
cfhIdf sI.
rGUmxI vwl qkidaF kyqkI kih AuWTI, “mYN smJdI hF qusIN kI soc rhy ho. ies
sLihr `c hotl vgYrf kuJ nhIN. rylvy stysLn vI nhIN ijwQy vyitMg rUm `c jF
plyt Pfrm `qy jf ky sON sko. albwqf iewk DrmsLflf jLrUr hY - jy quhfnUM
myry Gr dy bjfey mwCrF jF cUihaF df sfQ ijLafdf cMgf lwgdf hovy qF mYN
rokFgI nhIN.”
AunHF dy rotI KFidaF, gwlF kridaF kridaF jd smF ds qoN AuWpr ho igaf qF
kusflf ny af ky afiKaf-
“kmrf iqafr hY. pfxI vgYrf vI rwK idwqf. hux mYN[[ mYN jfvF?”
“hF, qUM jfh.”
kusflf dy jfx qoN kuJ dyr bfad kyqkI rGUmxI nUM Aus dy bYWz-rUm qwk Cwzx
geI. drvfjLy dIaF dlIjF `c KVHy ho ky kyqkI ny Aus nUM hlkI ijhI glvkVI
pfeI ijvyN ik Auh sLFqIinkyqn `c kiraf krdI sI. Pyr kuJ sLrfrq dy lihjLy
`c bolI, “hux afrfm nfl sON jfE.”
kyqkI bfry socidaF, rGUmxI kuJ dyr srfhxy `qy isr rwK ky afpxy afp nfl
gwlF krdf irhf. aYny idn iekwilaF Btkdy rihx qoN bfad awj kyqkI nfl gwlF
krn aqy ies vyly iewko Cwq Qwly lMmy ipaf Aus nUM cMgf cMgf lwg irhf sI,
“mYN pihlF hI ikAuN nf af igaf?” aqy Aus nfl hoeIaF awj dIaF gwlF bfry
socidaF nINd af geI.
5
ieh DrqI swcmuwc ienHF dI mF hY.
ies leI ieh DrqI nhIN puwtdy
ibnF hl clfieaF bIa suwt dyNdy hn.
“clo afE quhfnUM sYr-sUr krf dyvF. nhIN qF bYTy bYTy bor ho jfvogy.” svyry
brykPfst kridaF kyqkI ny afiKaf.
“nhIN kyqkI, qyry nfl jy mYN sfrI Aumr iesy qrHF bYTf rhF qF bor nhIN
hovFgf.”
“mYnUM vI kuJ kMm hn. ies qrHF dovyN kMm ho jfxgy. AuNJ bhuq kuJ hY sfzy
ies Kyqr `c vyKx-jfnx leI; pRfcIn mMdr, boD-ivhfr, afbsLfrF,
jMgl-prbq[[[!”
brykPfst kridaF-kridaF hI iewk tYksI af ky bUhy sfhmxy af KVHI hoeI. lwgdf
sI ik tYksI afAux leI Aus ny pihlF qoN hI ikhf hoieaf sI.
“quhfzy pfs kYmrf hY?” bfhr vwl jFidaF kyqkI ny puwiCaf.
“kYmrf? myry pfs qy ieh do joVI kwpVy hn; jF pVHn leI kuJ pusqkF aqy ilKx
leI iewk kfpI.”
“aqy bFsurI?”
“Auh vI hY. bFsurI df ieh suwK hY ik ijwQy mrjLI lY jfE.”
tYksI zrfeIvr ny bVy adb nfl dohF nUM nmskfr kIqf. tYksI df bUhf KoilHaf
aqy Auh dovyN ipClI sIt `qy bYT gey. tYksI kfPI purfxI sI aqy sItF vI
GsIaF hoeIaF.
“ikwDr?” tYksI zrfeIvr ny puwiCaf.
“pihlF mfDo PotogrfPr dI dukfn `qy, Pyr BUmdyv mMdr.”
PotogrfPr dI dukfn qoN kYmrf lY ky tYksI CyqI hI sLihr `coN inkl ky iewk
kwcI jhI sVk `qy cwlx lwgI. sVk dy dovyN pfsy ijLafdfqr bMjr jLmIn ivckfr
tfvyN-tfvyN Kyq, KyqF ivckfr pMj-swq JONpVIaF, afdmI nMgy ipMzy, qyV gmCf,
prnf ijhf bMinaf hoieaf, qIvINaF ny vI bs cfr gjL kwpVf afpxy duafly
lpyitaf hoieaf. CfqIaF ZkIaF jF nMgIaF, ies bfry AunHF qIvINaF nUM ijvyN
koeI icMqf hI nhIN sI.
do ku GMty bfad Auh iewk srovr dy kMZy KVyH iewk kfPI pRBfvsLflI mMdr kol
phuMc ky tYksI `coN AuWqr gey. AunHF dy AuqridaF hI cfh dy KoKy vfly aqy
Puwl vycx vfly ny af ky kyqkI dy pYrIN hwQ lfieaf. pujfrI vI mMdr dIaF
cfr-pMj pOVIaF Auqr ky afieaf aqy boilaf -
“afE rfjI mF, awj keI idnF bfad afey.”
pujfrI nfl iewk-do rsmIN gwlF krn qoN bfad kyqkI rGUmxI nUM mMdr dy aMdr
lY geI aqy Pyr afly duafly kMDF `qy GVIaF mUrqIaF ivKfAux lwgI.
“ieh mMdr iksy rfjy ny nhIN bxvfieaf. sfzy lokF ny cMdf iekwTf krky, pr
ijLafdfqr afpxy hwQF nfl, afpxI imhnq nfl bxfieaf hY.”
“hUM!”
“BUm dyv, Bfv DrqI dyvqf-isLv jI mhfrfj df iewk rUp. asIN afidvfsI DrqI
dI, afpxI mF dI kyvl pUjf hI nhIN krdy blik ivEhfr `c vI ilafAuNdy hF.
iesy leI bhuq sfry Kfls afidvfsI DrqI `qy hl nhIN clfAuNdy, jo vI afpxy
afp AuWg jfvy, bs Aus qoN gujLfrf krdy hn. jF Pyr ibnF hl clfieaF, ibnF
jLmIn puwitaf bIa suwt dyNdy hn.”
“mYN jfxdf hF”, rGUmxI boilaf, “bolpur dy kol sFQFlF df vI iehI ivsLvfs
hY.”
mMdr vyK ky aqy PotoaF iKwc ky jfx lwgy qF cfh vfly ny rok ky afiKaf-
“hux rfjI mF cfh pI ky hI jfxf.”
cfh pIx qoN bfad AuWQoN qur ky rsqy `c iewk boD ivhfr dy KMzrF `c iKlrIaF
mUrqIaF nUM vyKdy, rsqy `c iewk do ipMzF `c rukdy Auh iewk qlfa dy kol afx
ruky. iewQy awT-ds afidvfsI KVHy ijvyN kyqkI df hI ieMqjLfr kr rhy sn.
pwky rMg, ikwkr vFg suwky-pIly jwusy, hwQF `c iksy iksy ny qIr kmfn cuwky
hoey hn. ienHF `coN iewk muMzf ijs ny purfxI ijhI pYNt aqy mYlI ijhI bnYx
pfeI hoeI sI, AunHF sfiraF nUM nfl lY ky awgy viDaf; sfiraF ny kyqkI dy
pYrF nUM Coihaf aqy adb nfl iewk pfsy KVHy ho gey.
“aqy ieh rGUmxI bMgfl qoN, myry imwqr aqy gurU.”
“gurU! aYvyN dUijaF nUM glqPihmIaF `c nf pfvo. mYN qy afp hI Btikaf hoieaF
hF, dUijaF nUM kI isKf skdf hF.”
“ijs ny iswKxf hovy Auh qy ‘aYs’ qoN iswK skdf hY.” kyqkI ny hwsidaF
afiKaf. Koqy dI QF aMgryjLI df ‘aYs’ sLbd vriqaf qF ik AuWQy KVHy afidvfsI
nf smJ skx.
“qF mYN ‘aYs’ hoieaf.”
“nhIN, mYN pUrI sMjIdgI nfl kih rhI hF. ‘aYs’ qoN vwD sLFqmeI, vPfdfr,
dUijaF dy kMm afAux aqy aihMsf `c ivsLvfs rwKx vflf prfxI ies DrqI `qy hor
koeI nhIN. irsLIaF munIaF qoN lY ky mhfqmf gFDI qwk ienHF ivcfrF `c afsQf
rwKdy afey hn. ikEN mYN koeI JUT qy nhIN boilaf.”
“hF, ieh qF shI hY. mYN ies bfry kdy ies qrHF nhIN soicaf.”
“qF Pyr hux socxf sLurU kr dyvo. ‘quhfzy’ lok aqy quhfzI srkfr, ienHF nUM
Koqy vFg vrqdI aqy Koqf hI rihxf dyxf cfhuMdI hY. ienHF dIaF gwlF `c af ky
jF mjbUr ho ky ieh lok ienHF dIaF sVkF, KfnF aqy kfrKfinaF `c kMm lwgy hn,
ienHF df jIvn iewk Koqy qoN ibhqr nhIN.”
“qUM swc kih rhI eyN kyqkI, swc hI kih rhI eyN.”
“pr hux quhfzy lokF leI ieh smwisaf df kfrn bx gey hn ikAuNik hux ienHF
Koqy bxy rihx qoN ienkfr kr idwqf hY. hux ieh sLyr bxdy jf rhy hn.”
Pyr kyqkI ny mfvVy vwl qwkidaF afiKaf - “jLrf pfxI plf dy. grmI bhuq ey
aqy qRyh vI lwgI hoeI hY.”
“afE afpF iewQy bYTdy hF.” kih ky kyqkI rGUmxI nUM iewk rwuK dI CF Qwly lY
afeI. pfxI afAux `qy aqy pfxI pI ky kyqkI ny sfiraF nUM afpxy kol bulf
ilaf. AunHF afpxI smwisaf dwsI. jo rGUmxI nUM smJ afieaf Auh ieh ik kyqkI
aqy kyqkI nfl kMm krdy smfj syvkF dy kihx `qy ienHF lokF ny iewQy Cy-swq
mhIny dI imhnq krky iewk qlfa nUM zUMGf kIqf, afly duafly qoN brsfq df
pfxI ies `c pfAux leI nflIaF bxfeIaF, ivwc mwCIaF pfeIaF qF jo loV pYx `qy
mwCIaF PV skx. hux jMglfq vfly kihMdy hn ik ieh jMglfq dI jLmIn hY. koeI
iewQy qlfa nhIN bxf skdf. nf hI mwCIaF PV skdf hY.”
“qF Pyr?” rGUmxI boilaf.
“qF Pyr kI? jo hoxf hY, AuhI hovygf.”
kyqkI Aus nUM ruwK Qwly ibTf ky afp AunHF nfl ikqy cly geI. kfPI dyr bfad
jd mfvVy nfl vfps afeI qF dohF ny pwiqaF `c lpyitaf hoieaf kuJ PiVaf
hoieaf sI. iewk pwqf KolH ky rGUmxI awgy rwKidaF kyqkI ny afiKaf-
“lE rGUmxI, awj afidvfsIaF vflf lMc vI kro.”
rGUmxI ny vyiKaf, Aus dy sfhmxy AuWbly hoey cOl pey sn, ijs `c roiVaF dy
nfl nfl lUx dy ielfvf hor kuJ nhIN sI.
rGUmxI nUM kyqkI dy Gr rihMidaF nON-ds idn bIq gey. rGUmxI nUM kdI kdI Auh
afpxy nfl afidvfsIaF dIaF bsqIaF, jMglF `c lY jFdI, kdI Aus nUM Gr `c hI
Cwz ky sfrf sfrf idn gfieb rihMdI. kyqkI dy Gr dy iewk pfsy jMgl jhy df
tukVf sI jo kdI PlF-PuwlF Biraf bfg hoieaf krdf sI. kdI kdI rfq dy hnyry
`c koeI ies jMgl ivcoN ho ky kyqkI kol afAuNdf aqy Aus nfl pMj-swq gwlF
krn qoN bfad ijs qrHF afieaf sI, Ausy qrHF hnyry `c guMm ho jFdf. kdI kdI
idn vyly koeI pwqrkfr jF nOjvfn muMzy kuVIaF Aus dy zrfieMg rUm `c af
juVdy aqy AuWQoN dIaF isafsI aqy Kfs krky mfEvfdIaF dIaF gqIivDIaF bfry
gwlF krn lwgdy. pihlF pihl rGUmxI ny AunHF dIaF bYTkF, bihsF `c koeI
idlcspI nhIN ivKfeI, pr jo kuwJ Aus ny awKIN vyiKaf, Aus qoN vI pRBfivq
hoey ibnF nhIN rih sikaf.
kuJ idn pihlF hI Aus ny kyqkI nfl jFidaF vyiKaf sI ikvyN irlfieMs kMpnI ny
jMglF nUM sfP krky afpxI lohy dI imwl lfeI; iewk qlfa nUM, ijs `coN
pMj-swq afidvfsI bsqIaF dIaF gfvF, bwkrIaF pfxI pINdIaF, afdmI qIvINaF
nhfAuNdy jF mwCIaF PVdy, Aus nUM sivimMg pUl bxf ky Aus kol afpxf iewk
hflIzy hom vI Ausfr ilaf.
QoVHI dUr hI gey sn ik rGUmxI ny vyiKaf - rMg brMgy kwpVy pfeI, vflF ivwc
plfsL aqy amlqfsL dy Puwl tMgI qyjL qyjL pYr cuwkidaF kuVIaF dI iewktolI
af rhI sI. nfl iewk Zol vjfAux vflf. rGUmxI ny tYksI rukvf leI aqy kYmrf
kwZ ky, AunHF dIaF PotoaF iKwcx lwgf. kuVIaF mnHF krdIaF, afpxy mUMh Pyrn
lwgIaF. Pyr jd AunHF kyqkI nUM vI tYksI `coN AuqridaF vyiKaf qF ‘pfEN
lfgU, pfEN lfgU’ krdIaF Aus kol af geIaF. hux AunHF dIaF Poto iKwcx `c vI
rGUmxI nUM koeI idwkq nhIN afeI. kyqkI AunHF nfl gwlF krn lwg peI.
kuJ dyr bfad, tYksI `c bYiTaF rGUmxI ny puwiCaf ik ieh sj-vj ky ikwDr jf
rhIaF hn. koeI qIj iqAuhfr?
kyqkI dy muwK `qy ivaMgmeI muskfn af geI aqy bolI -
“ienHF nUM bulfieaf igaf hY, Aus hflIzy hom `c, iksy Kfs mihmfn df mnorMjn
krn leI. jy iesy qrHF cldf irhf qF ienHF dIaF qIvINaF mnorMjn df sfDn aqy
afdmI KfxF aqy kfrKfinaF df bflx bx ky rih jfxgy.” Pyr kuJ dyr rukx bfad
bolI-
“qusF qF vyiKaf hoxf hY afidvfsIaF df ieh nfc afpxy bolpur, JfrKMz `c!
iksy idn-iqAuhfr vfly idn jdoN Zol vwjdf hY qF ieMJ lwgx lwgdf hY ijvyN
jMgl `c rMg brMgy Puwl iKVy hox, kuVIaF muMzy afx iekwTy huMdy hn aqy iewk
dUjy dy lwk `c hwQ pfeI JUm JUm nwcdy hn. ieh nfc, ieh gIq ienHF nUM iewk
dUjy nfl gUVHy irsLqy `c bMndy hn. qusIN styjF AuWqy iviKafq nrqkIaF nUM
vI nwcdf vyiKaf hovygf. styjF `qy nwcx vflIaF qfVIaF dI gUMj aqy afpxI
pRiqBf Kwtx leI nwcdIaF hn. AunHF `c Auh sihjpx jF Aunmfd nhIN huMdf jo
ienHF jMglI kuVIaF `c hY. ieh isrP afpxy leI nwcdIaF, gfAuNdIaF hn. qy
hux[[[ ienHF hflIzy hom vl jf rhIaF kuVIaF `coN awj rfq iewk do vfps nhIN
afAuxgIaF[[[.”
kuJ dyr ruk ky kyqkI bolI -
“iewk khfvq jhI Xfd af rhI hY.” aqy sunfAux lwgI:
bfxIeyN koloN qwkVI Koh
lE
iksfn dy koloN DrqI Koh lE
gfiek koloN sur nUM Koh lE
vfdk koloN sfjL nUM Koh lE
CqrI koloN sLsLqr Koh lE
nfcI koloN pieal Koh lE
gONz dy koloN jMgl Koh lE
“vfh! ieh qy kivqf bx geI.”
“kivqf nhIN, ieh rudn hY ienHF DrqI-puwqrF df aqy hux ienHF koloN pfieal,
jMgl, sur aqy DrqI sB kuJ Koihaf jf irhf hY.”
rGU kuJ dyr qwk tYksI dI ivMzo `coN bfhr vwl qkdf irhf. iPr boilaf -
“kdI kdI mYN socdf hF ik ieh lok jMglI cOl KFdy, pwiqaF df sUp pINdy aqy
awD-BuWKy sfrf idn jMgl `c GuMmdy iPrdy rihMdy hn. aYsf ienHF kol kI hY jo
ieh gvfAuxf nhIN cfhuMdy, sLihrF nfl juV ky?”
“ieh bhuq pycIdf svfl hY ijs df jvfb sLbdF `c nhIN idwqf jf skdf. mYN bs
iehI kih skdI hF ik ienHF ny sihj pwDr `qy iksy aYsy Byd, aYsy drsLn nUM
pf ilaf hY, ijs kfrn mhFBfrq kfl qoN lY ky awj qwk iesy jIvn ZMg nfl juVy
rihxf cfhuMdy hn. ies pRsLn df AuWqr mYN afpxy sLbdF dI bjfey iksy dI ilKI
hoeI iewk kivqf `c dyxf cfhvFgI.”
aqy Auh suxfAux lwgI.
asIN jMglF `c rihx vfly
afidvfsI aswBa
asIN asWBa hI shI ikAuNik
iewQy qIvINaF nfl blfqkfr nhIN huMdf
nf hI ijAuNdIaF sfVIaF jFdIaF hn, aq nf hI
ivDvfvF nUM nrk Bogxf pYNdf hY, sfrI Aumr
asIN aswBa hI shI - ikAuNik
sfzy `c nf koeI bRfhmx, nf CqrI, nf sLUdr
nf hI BFzy mFjx vflI mfeI, nf muMzU
nf hI dPqr dy bUhy bfhr bYTf ivcfrf cpVfsI
asIN aswBa hF, anpVH, aigafnI
nf irsLI nf ivdvfn, nf aiBmfn
nf koeI pRfpqI, nf iqafg
nf ikRsLn, nf rfm, nf avqfr.
cfhy kyqkI ny afiKaf nhIN pr rGUmxI smJ igaf ik ieh kivqf Aus ny afp hI
ilKI hovygI.
**
agly idn Auh dovyN Ausy tYksI ivc bYTy ikqoN vfps af rhy sn. rsqy `c Auh
mYly-purfxy jhy qMbUaF dI iewk bhuq vwzI bsqI koloN lMGy. rGUmxI dy puwCx
`qy kyqkI ny dwisaf ik iehn AunHF vIh hjLfr afidvfsIaF df kYNp hY ijnHF
nUM AunHF dy jwdI ipMzF-jMglF `coN jLbrdsqI cuwk ky ieWQy ilaf suwitaf
igaf hY. ienHF dIaF bsqIaF dI jLmIn iksy pRfeIvyt kMpnI nUM afpxy kfrKfny
lfAux leI dy idwqI geI hY. prcfr ieh kIqf igaf ik ienHF nUM nkslIaF,
mfEvfdIaF qoN bcfAux dy AudysL nfl ies surwiKaq kYNp `c ilaf iekwTf kIqf
hoieaf hY.
“aqy jd Auh kfrKfny bx jfxgy”, kyqkI kih rhI sI, “qF ienHF nUM AunHF `c
kMm krn leI mjbUr kr idwwqf jfvygf.”
“vfh!” rGUmxI Aus dI gwl smJidaF boilaf, “ies qrHF AunHF nUM jLmIn vI iml
geI aqy kMm krn leI ssqy mjLdUr vI.”
iewk bsqI kol BIV KVHI vyK ky kyqkI ny tYksI rukvf leI. iewQy kfPI sfry
lok jmHF sn aqy rOlf pY irhf sI. tYksI `coN Auqrn qoN pihlF kyqkI ny
rGUmxI nUM ikhf, “afpxy Joly `coN kYmrf kwZ lvo. ieh sflvf jUzm dy afdmI
hn. ieh lokF nUM qMg kr rhy hoxgy.”
“sflvf jUzm kI?”
“sfzI CwqIsgVH dI srkfr ny iewk pRfeIvyt afrmI bxfeI hoeI hY, qQfkiQwq
mfEvfdIaF, awqvfdIaF nfl lVn leI. drasl ienHF `c ijLafdfqr ipMzF aqy
sLihrF dy guMzy bdmfsL iksm dy afdmI hn. ienHF duafrf srkfr aYsy gYr
kfnUMnI aqy guMzfgrdI dy kMm krvfAuNdI hY, jo iswDy qOr `qy afp nhIN kr
skdI.”
kYNp dy bfhr krky pMdrF vIh afdmI, hwQF `c zFgF aqy bMdUkF PVI iewk
afidvfsI afdmI aqy qIvIN nUM GVIs rhy sn. afly duafly afidvfsIaF dI BIV
sI.
“ieh kI ho irhf hY?” kyqkI ny tYksI `coN AuqridaF hI bVy rohb nfl kVkvIN
afvfjL `c ikhf.
kyqkI nUM vyK ky Auh Gbrf gey. Pyr boly, “quhfnUM nhIN pqf ieh dovyN bVy
Kqrnfk mfEvfdI hn.”
“qusIN kOx huMdy ho, ienHF nUM PVn vfly? ieh kMm pulIs df hY.”
“asIN vI pulIs hF.”
kyqkI ny rGUmxI nUM iesLfrf kIqf ik Auh ienHF dI Poto iKwc lvy. nfl hI ieh
bolI, “ieh idwlI qoN afey hn, aKbfr vfly[[[.”
sux ky Auh zr gey, pr ienHF `coN cfr pMj afdmI kuJ ijLafdf hI huisLafr aqy
BONqy hoey sn, pulIs dy Kfs bMdy. AunHF rGUmxI qoN kYmrf Koh ky qoV
suwitaf. nfly Aus nUM mfiraf kuwitaf vI. iesy ivckfr Auh afdmI qIvIN ijnHF
nUM PV ky leI jf rhy sn, avsr pf ky Bwj gey.
6
ndIaf ky pfr igrqf hY gfC
qb bhuq duKI hoqf hY mn
Xyh jfn kr ik Xyh gfC
ab hmfrf nhIN rhf, nIlfm ho igaf hY.
rfq pY geI sI. kyqkI ny AuWT ky lfeIt df iewk myn sivwc afn kIqf aqy dUjf
iewk hor sivwc afn krn `qy myjL AuWqy ipaf iewk tybl lYNp jg ipaf. ies dI
rOsLnI kfly rMg dIaF aqy qkrIbn iewk Puwt AuWcIaF do mUrqIaF `qy pY rhI
sI. ienHF `coN iewk mUrqI iksy afidvfsI joVy dI sI aqy dUjI iksy buwZy
afdmI dI.
“lwgdf hY ik mUrqI klf `c qyrI rucI qkrIbn Kqm ho geI hY.” rGUmxI ny
afiKaf.
kyqkI ny iewklMmf ijhf sfh iKwicaf, kuJ pl awKF bMd krky bYTI rhI. Pyr
bolI -
“Auh bcpn dIaF BfvnfvF sn.”
“qyrf Bfv hY ik ieh mUrqIkfr, icwqrkfr, sfry bcpn `c hI ivcrdy pey hn?”
“ies bfry qusIN jfxo jF Auh afp jfnx! hr koeI afpxy kMm nUM sRysLT smJdf
hY. pr jy mYnUM puwCo qF pihlF avcyqn pwDr `qy, Pyr sLFqIinkyqn qoN
sfrMgpur af ky pUrI qrHF afBfs ho igaf hY ik sfry klfkfr, kvI, lyKk,
icwqrkfr aYskyipst huMdy hn, ijnHF ny jIvn dIaF bhuq sfrIaF scfeIaF,
icMqfvF, smwisafvF qoN mUMh moV ilaf hoieaf hY.”
“mYnUM nhIN pqf ik qyry msqk `c ieh kuJ ikvyN aqy ikwQoN afieaf hY. pr
qyry vwl vyKidaF, qyry bfry socidaF ieh jLrUr kih skdf hF ik qyry leI ies
qrHF socxf ishqmMd nhIN. qUM [[ qUM afpxI afXU qoN bhuq awgy dIaF gwlF krn
lwg peI eyN[[[.”
kyqkI ny afpxI bFh `c peIaF cUVIaF nUM Coihaf; aqy hQylI KolH ky Aus vwl
qwkidaF bolI -
“ieh vwzy vwzy kYnvsF `qy pyNitMg krn vfly, pwQr dy buwq bnfAux vfly
klfkfr kvI aqy lyKk bhuq krky afpxI kflpink cyqnf dI avsQf `c aYskyp ho
jFdy hn. rcnf kridaF, Auh iksy afvysL dy pRBfv Qwly afpxy afp AuqpMn kIqI
hoeI KumfrI `c phuMc jFdy hn. ies qoN bfad qfVIaF dI gUMj hI AunHF leI sB
kuJ bx jFdI hY. ienHF dI qQfkiQq suqMqr soc aqy bOiDkqf ivwc iewk Brm,
svY-Bulfvy qoN vwD kuJ nhIN - Dfrmk afdmI dy mflf Pyrn, kIrqn krn aqy
smfDIaF lf ky bYTy rihx vfilaF vFg.”
Pyr kuJ dyr Aus vwl qkdy rihx qoN bfad bolI, “mYN nhIN jfxdI ik mYN afpxI
gwl spwsLt kr skI hF ik nhIN. pr mYN smJdI hF ik qusIN[[[.”
mYN aYnf mMd-buwDI qF nhIN ik kuJ smJ hI nf skF. AuNJ ipCly idnF `c qyry
nfl hI rihMidaF qyrI bdlI hoeI mfniskqf aqy ivcfrF nUM kuJ kuJ smJx lwg
ipaf hF.”
“bdlI hoeI nhIN blik suwqI hoeI jF myry avcyqn `c bYTI hoeI mfniskqf.”
rGUmxI nUM smJ nhIN sI af rhI ik Auh kyqkI `c afey ies pirvrqn `qy KusL
hovy jF duKI. nfl hI ieh socidaF ik iewk sUJvfn aqy pUrI qrHF jfgrUk kuVI
myrI pRymkf hY, mn ivwc aiBmfn dI Bfvnf AuqpMn ho AuWTI. nfl ieh qOKlf vI
ik ikqy kyqkI dIaF ieh gqIivDIaF Aus nUM ies qoN dUr nf lY jfx.
ipCly keI idnF qoN aKbfrF aqy tI[vI[ `c mfEvfdIaF bfry KbrF af rhIaF sn ik
jMglfq dy mihkmy dy afdmI jd jMgl `c gsLq lf rhy sn qF mfEvfdIaF ny AunHF
nUM mfr mukfieaf. pMj ispfhI jd iksy bsqI `c qihkIkfq krn gey qF AunHF nUM
Gyr ky mfr idwqf igaf. PlfxI QFvyN jMglfq dI cOkI sfV idwqI geI, iewk
puils cOkI `qy hmlf krky aslf luwt ky lY gey.
Aus sLfmI jd kyqkI dy kuJ dosq Aus dy zrfieMg rUm `c bYTy ienHF KbrF bfry
gwlF kr rhy sn qF rGUmxI vI AunHF kol af bYTf. Pyr avsr imlx `qy boilaf -
“pr ienHF grIb ispfhIaF aqy jMglfq dy vrkrF nUM mfrn df kI lfB?”
“hor iks nUM mfrn?”
“mfrnf hY qF AunHF nUM mfro jo hukm dyNdy hn.”
“ieh lok AunHF qoN vwK nhIN. ieh puils nhIN lutyry hn lutyry. sfzI ijs
bsqI `c vV jfx AuWQoN dIaF kukVIaF vI cuwk ky lY jFdy hn aqy kuVIaF vI.
nfly iehI qy AunHF dIaF lwqF bfhF hn. jdoN smF afvygf qF isr nUM vI[[[.”
kihMidaF kihMidaF Auh josLIlf muMzf cuwp ho igaf. Auh socx lwgf sI ik
sLfied ies Apry afdmI dy sfhmxy Aus nUM ieh kuJ nhIN sI kihxf cfhIdf.
kyqkI iewk pfsy bYTI bVI idlcspI nfl rGUmxI vwl vyK rhI sI.
“aKbfrF, tI[vI[ `c Auh kuJ Cpdf aqy ivKfieaf jFdf hY jo srkfr aqy vwzy lok
cfhuMdy hn.” iewk‘mMdf’ nfm dI pqlI ijhI kuVI kuJ Auqyijq ho ky bolI, “ieh
ikAuN nhIN iliKaf aKbfr vfilaF ik ijs cOkI `qy mfEvfdIaF ny hmlf kIqf Aus
cOkI `c do kuVIaF nfl blfqkfr kIqf igaf sI. iehI jMglfq vfly jf ky irport
idMdy hn ik mfEvfdI ikwQy bYT ky mIitMg krdy aqy afidvfsIaF nUM afpxI
jLmIn kMpnIaF nUM dyx qoN rokdy hn[[[ aqy aqy[[[ KYr qusIN nhIN smJ skdy
ieh kuJ[[[.” kih ky Auh cuwp ho geI. rGUmxI Aus pqlI ijhI aqy pwky rMg dI
kuVI vwl dyKdf irhf.
kmry `c kuJ dyr sMjIdf jhI cuwp psrI rhI. Pyr kyqkI ny rGUmxI nUM BfvpUrn
njLrF nfl qwikaf. rGUmxI bolx lwgf: “mYN nhIN kihMdf ik ieh lok glq hn. pr
ieh kuJ bMgfl ivwc vI huMdf irhf aqy ijs dy iswty bury nhIN qF cMgy vI
nhIN inkly.”
“nkslvfd dI Aus lihr aqy ies `c iewk mUl aMqr hY. Auh lihr kuJ pRfpq krn
leI sI - iksy vrg dy ivruwD sI. ieh kyvl lihr nhIN. aKbfrF aqy tI[vI[ vfly
sfzy ies sMGrsL nUM mfEvfd jF nkslvfd df nfm idMdy hn. pr ieh koeI ies
qrHF df vfd nhIN, Kfls ivdroh hY. kuJ pRfpq krn leI nhIN blik sdIaF qoN jo
kuJ sfzy kol hY, Aus dy Kohy jfx dy ivruwD AuWT KVHy hoey hF.” kyqkI
Auqyijq huMidaF bolI.
“asIN lok sdIaF qoN ieh kuJ sihMdy afey hF.” mMdf ny kyqkI dI gwl nUM awgy
vDfAuNidaf afiKaf, “bfhrly lok sfzy ies ivdroh nUM nhIN smJ skdy. drasl
sfzf ieh dysL do ihwisaF `c vMizaf hoieaf hY. ieh sLihrF-ipMzF `c rihx
vfly aqy dUjy jMgl-vfsI. ikAuNik pihlI sLRyxI dy lok afidvfsIaF bfry kuJ
nhIN jfxdy ies leI ienHF df AunHF leI koeI vjLUd hI nhIN.”
Pyr kuJ dyr qwk rGUmxI vwl qwkx qoN bfad bolI, “ies leI bfhrly lok ienHF
dI bdnsIbI aqy sMqfp bfry vI nhIN jfx skdy.” mMdf nUM lwigaf ik ikqy ieh
kuJ kihMidaF aYvyN afpxy sLbdF nUM jLfieaf qF nhIN kr rhI. Auh cwup ho
geI. Pyr Aus dI gwl nUM awgy vDfAuNidaF kyqkI ny afiKaf:
“asIN koeI nvIN gwl nhIN kr rhy. sfrf ieiqhfs hI iksy nf iksy ivruwD
ivdroh df ieiqhfs hY, cfhy Aus ivdroh df kfrn koeI Drm hovy, hkUmq hovy jF
kuJ hor.”
kusflf nUM iewk trya `c cfh afid ilafAuNidaF vyK ky kyqkI bolI, “clo Cwzo
ienHF gwlF nUM iPlhfl aqy cfh pIvo.”
kyqkI aqy mMdf iml ky kyqlI `coN ipaflIaF `c cfh AultfAux lwgIaF. kuJ dyr
bfad cfh dI ipaflI hwQ `c PVidaF rGUmxI boilaf -
“bs iewk afKrI svfl. mYN quhfzIaF bhuq sfrIaF gwlF nfl sihmq hF. mYN
quhfzI ihMmq aqy BfvnfvF dI dfd dyNdf hF. pr iewk gwl vfr vfr myry msqk `c
af ky Kll pf rhI hY - kI qusIN lok bMgfl dy nkslvfdIaF aqy ies qrHF dIaF
keI hor kwcIaF-pwkIaF lihrF vFg afpxy afp nUM, afpxI sLkqI nUM isrP
jLfieaf hI qy nhIN kr rhy? kI ieh sB kuJ quhfzy mn `c Aupjy kRoD aqy ros
df pRgtfvf mfqr hI qy nhIN rih jfvygf? aqy kuJ sflF bfad sB kuJ[[[.”
“quhfzI sLMkf iblkul shI hY.” mMdf kihx lwgI, “asIN ies bfry sLurU qoN hI
pUrI qrHF jfgrUk hF. sfzy ies ivdroh aqy nkslvfdI lihr ivckfr mUl aMqr ieh
vI hY ik AunHF kol isrP josL sI, bildfn dI Bfvnf sI, pr koeI lONg ryNj,
dUrdrsLI Xojnf nhIN sI. pr sfzy pfs iewk pUrI Xojnf hY - sO sfl qwk lVdy
rihx dI Xojnf. [[[ pr[[[ pr,” Auh kuJ ruk ky aqy cfh dy do Guwt BridaF
bolI, “hr ivdroh leI ieh jLrUrI nhIN ik Auh kfmXfb hI hovy.
byiensfPI-jLulm dy ivruwD ivdroh dI afvfjL bulMd krnf afpxy afp ivwc iewk
ivsLysL krm hY[[[.”
ies qoN bfad sMjIdf jhI cuwp ivckfr sfry cfh pINdy rhy. Pyr kyqkI ny cuwp
nUM qoVidaF afiKaf.
“ijwQoN qwk mYnUM Xfd hY awj kuJ sfQIaF ny kivqfvF suxfAuxIaF sn. koeI
ilafieaf hY ilK ky?”
iewk kfly jhy aqy PIny nwk vfly muMzy ny Joly `coN iewk kfgjL kwZ ky aqy
Aus dI qYa KolHidaF afiKaf, “mYN ilafieaf hF. jy afigaf hovy qF suxfvF.”
aqy Auh suxfAux lwgf -
sfzy hirafly jMgl nUM
cIrdI ijwQy muhvf dy
Puwl iKVdy aqy
kuVIaF pMCIaF vFg cihchfAuNdIaF hn
kolqfr dI bdsUrq
sVk bx rhI hY.
Auh DrqI jo sdIaF qoN
sfzI jIvn dfqf sI
hux DUMaF Czdy kfrKfny vfilaF dI ho jfvygI
aqy asIN byGry ho ky
AunHF kfrKfinaF dI awg `c sVidaF
DUMaF bx jfvFgy.
Aus dy kol bYTf iewk dUjf muMzf suxfAux lwgf -
ndIaf ky Aus pfr bj rhI
hY bFsurI
ndIaf ky Aus pfr jb igrqf hY gfC
qb bhuq duKI hoqf hY mn-
Xyh jfn kr ik Xyh gfC
ab hmfrf nhIN rhf
nIlfm ho igaf hY.
cfh, kivqfvF aqy gwlbfqF dy dOr qoN bfad jd rfq kfPI bIq geI qF kyqkI ny
rGUmxI nUM ikhf ik Auh ‘mMdf’ nUM Aus dy Gr qwk Cwz afvy, cfhy mMdf kihMdI
rhI ik Auh afpy cly jfvygI. bfkI muMizaf ny iksy Kfs kMm iksy hor pfsy
jfxf sI. mMdf df Gr bhuq dUr nhIN sI. mMdf nUM lY ky Auh hfly Aus dy Gr
qwk phuMicaf hI sI ik puils dy awT ds ispfhIaF ny AunHF nUM afx Gyiraf.
kuJ ny mMdf nUM PV ilaf aqy kuJ ny rGUmxI nUM - Pyr mMdf qoN cfbI lY ky
Aus dy Gr dI qlfsLI lYNidaF qoV BMn krdy rhy.
ies qoN bfad puils ny AuhI kuJ kIqf jo kuJ ies qrHF dy mOikaf `qy krdI
afeI hY. imilaf bysLwk kuJ vI nhIN, pr ieljLfm ieh lfieaf igaf ik Aus dy
GroN pMj iklo afr zI aYks brfmd hoeI hY. rGUmxI `qy ieh ieljLfm ik Auh
bMgfl dy nfl lwgdy Kyqr JfrKMz df Kqrnfk mfEvfdI hY aqy rfj kumfrI kyqkI
nfl purfxI jfx-pCfx df Pfiedf AuTf ky CwqIsgVH aqy JfrKMz dy mfEvfdIaF
ivckfr sMgTn nUM mjLbUq krn afieaf hY. ieh vI mumikn hY ik koeI Kfs aqy
Kqrnfk sfijsL nUM sraMjfm krn afieaf hovy - puwC igwC jfrI hY[[[.
kyqkI nUM puils qoN Kqrf qF pihlF hI sI, pr nfl ieh vI smJdI sI ik Aus dI
afpxI qfeI, jo kyqkI nUM mhwl `co kwZxf cfhuMdI sI, puils nUM hwlfsLyrI dy
rhI hY.
do-iqMn idn dI nws-dOV qoN bfad kyqkI dy hmdrd aKbfr vfilaF dI mdd nfl
rGUmxI nUM qF Cuzf ilaf pr mMdf nUM nhIN Cuzf sky. Aus nUM sfrMgpur qoN
kfPI dUr dFqyvfVf dI spYsLl jylH `c bMd kr idwqf igaf.
7[
hr hkUmq anykF aprfDf df sroq huMdI hY
ies leI ivdroh pRmfqmf vwloN jfiejL hY.
- (albrt kYmo)
“afE kyqkI bytf, qYnUM qF myry Gr df rsqf hI Buwl igaf lwgdf hY.” kyqkI
aqy rGUmxI dy aMdr vVidaF hI iewk buwZy afdmI ny pihlF kyqkI aqy Pyr
rGUmxI vwl gOh nfl qwkidaF afiKaf.
rGUmxI ny vI buwZy vwl gOh nfl qwikaf, Aumr 75-76 dy afs pfs, isr dy vfl
iblkul sPYd ijs `qy kYNcI PyiraF sLfied keI mhIny bIq gey sn. pwky rMg dy
ichry `qy do iqMn AuNgl vDI hoeI dfhVI, awKF `c cmk aqy aMgF `c jvfnF vrgI
PurqI-JurIaF bhuq Gwt. jy icwty vfl dfhVI nf huMdy qF pMjfh-pcvMjf qoN vwD
nhIN sI lwgxf.
pRoPYsr mhFdyv vl afAuNidaF kyqkI ny rGUmxI nUM dwisaf sI ik AunHF dy keI
sLigrd asMblI dy mYNbr aqy minstr bx gey hoey hn. Auh ienHF nUM af ky
kihMdy hn ik Cwzo ieh kMm gurU jI aqy af jfE sfzy nfl. aYjUkysLn minstrI
dvf dyvFgy. ies do kmry dy Gr dI QFvyN aflIsLfn koTI-kfr dy nfl zrfeIvr,
pr ienHF hws ky mnHf kr idwqf. ieh minstr kuJ kuJ jfxdy hn ienHF dI
afidvfsIaF, ivdrohIaF nfl hmdrdI bfry, pr ienHF `qy hwQ pfAux qoN
GbrfAuNdy hn. koeI Tos sbUq vI nhIN hY ienHF ivruwD. pr mYN smJdI hF ik
ienHF dy Gr afAux jfx vfilaF AuWqy njLr jLrUr rwKI jf rhI hovygI.
“qusIN Xfd kIqf, mYN af geI.” kyqkI bolI.
“ibnF Xfd kIiqaF vI Xfd kIqf jf skdf hY.” awCf qF ieh hn qyry mihmfn - kI
nF hY BfeI qyrf[[[?
“jI rGUmxI.”
kmry dy PrsL `qy ctfeIaF ivCIaF hoeIaF aqy iewk pfsy lwkVI dy qKqposL `qy
vI ctfeI ivCI hoeI sI. kyqkI ny dwisaf ik ieh iewk qrHF Aus dy gfeIz, gurU
aqy ipqf smfn hn. jdoN 1962 ivwc AunHF dy mhwl vflf GwlUGfrf hoieaf qF
ienHF dI afXU pMJI-CwbI sfl dI sI. ienHF nUM vI golI lwgI sI, moZy `coN ho
ky lMG geI, pr bc gey.
kyqkI nfl kuJ Kfs gwlF krn dy nfl nfl ieh buwZf mhFdyv rGUmxI nUM vI
vyKxf-prKxf cfhuMdf sI - ik ikqy aYvyN hI qy ieh kyqkI iksy PjLUl jhy
afdmI dy pRym dy cwkr `c qF nhIN Ps geI.
dIvfn AuWqy bYT ky pfxI df glfs pINidaF rGUmxI kMD `qy tMgIaF do qsvIrF
vwl qwkx lwgf. Aus nUM lwigaf iewk qsvIr kyqkI dy dfdf jI dI hY aqy dUsrI
iksy rfxI dI, ijs dy hwQ `c nMgI qlvfr PVI hoeI sI. ‘rfxI lksLmI bfeI qy
nhIN ho skdI.’ rGUmxI ny mn hI mn afiKaf. sLfied sfrMgpur dI koeI rfxI
hovy, bIqy simaF dI.
“ieh gONz rfxI durgfvqI dI qsvIr hY.” rGUmxI nUM qsvIr vwl qkidaF vyK ky
mhFdyv bolo. “ies ny ihMmq kIqI sI idwlI dy mugl sfmrfj nfl twkr lYx dI.”
“aqy ienHF bfry qF qUM jfx hI igaf hovyNgf. ieh kyqkI dy dfdf rfjf BUimhr
dyv hn. cfhy ieh bhuq Bfvuk aqy duinafvI pwDr `qy kuJ bysmJ sn, pr mYN
ienHF dy snmuK nq-msqk hf. ieh rfjf huMidaF hoieaF vI idl-idmfg qoN
afidvfsI sn. hor keI rfijaF ny vI idwlI srkfr ivruwD ivdroh kIqf, pr AunHF
df Auh ivdroh AunHF dy afpxy inwjI ihwq Kfqr jF Drm dy nfm `qy, pr ienHF
df ivdroh afpxy afidvfsI lokF leI sI aqy idwlI dIaF bMdUkF df mukfblf krn
leI BUimhr dyv kol koeI POj nhIN sI, blik afpxy pRfcIn qIr kmfn hwQ `c PVI
Boly Bfly afidvfsI hI sn.”
kih ky mhFdyv kuJ cuwp ho gey ijvyN AunHF dIaF awKF sfhmxy awj qoN keI
vrHy pihlF dy Aus GwlUGfry df idRsL sfkfr ho AuWiTaf hovy. Pyr AunHF
iewklMmf ijhf sfh ilaf aqy afpxI gwl nUM jfrI rwKidaF boly -
“aslI cIjL ieh ivcfr, ieh Bfvnf huMdI hY ik mYN ivdroh krdf hF ies leI mYN
hF. jF ijs nUM Aulty qrIky nfl kih lE, mYN hF, ies leI ivdroh krdf hF.
ivdroh dI gUMjdI avfjL guwJy ZMg nfl bMdy dy mn ivwc kuJ mUl kdrF-kImqF
jgfAuNdI hY.”
rGUmxI ny svflIaF njLrF nfl mhFdyv vwl qwikaf, Pyr njLrF Jukf leIaF.
“hF bolo byty, insLMg puwCo jo puwCxf cfhuMdy ho. awj mYN vI kuJ kihx dy
mUz ivwc hF.”
“jy koeI khy ik hux qF koeI muglF dI jF aMgryjLF dI srkfr nhIN idwlI `c,
afpxI srkfr hY, afpxy lokF dI?”
“afpxI? afpxy lokF dI?” mhFdyv kuJ Auqyijq ho ky boly: “ieh idwlI srkfr
sdf qoN burfeI, pfp aqy jurm df sroq rhI hY. ieh irafsqF vI afpxI qfkq aqy
pryrnf idwlI qoN hI hfsl krdIaF hn; isrP muglF, muslmfnF aqy aMgryjLF dy
smyN qoN hI nhIN blik mhFBfrq kfl qoN hI.”
“mhFBfrq kfl qoN?” rGUmxI afpxy msqk `qy jLor pfAuNidaF kih AuWiTaf,
“AudoN qF idwlI df nfm ieMdrpRsq sI aqy pFzUaf dI rfjDfnI sI.”
“qy ijs dy mhfrfjf-aiDrfj swqa-puwqr XuiDsLtr sn.” mhFdyv kuJ ivaMg dy sur
`c boly, “AuhnF dy hukm nfl hI, AunHF dy Brf arjn aqy dosq gurU ikRsLn ny
pFzv vx nUM sfiVaf aqy ijs iksy jMgl vfsI ny Aus dfvfnfl `coN bc ky inkl
jfx df Xqn kIqf, AunHF nUM afpxy qIrF df insLfnf bxf idwqf qF ik Auh afpxy
ieMdrpRsq dI rfjDfnI df KyqrPl vDf skx, Aupj dIaF jLmInF hfsl kr skx[[[.
kuJ nhIN bdilaf rGUmxI, ienHF cfr pMj hjLfr sflF drimafn vI kuJ nhIN
bdilaf.”
Pyr rGUmxI vwl qwkidaF aqy kuJ socidaF boly, “qusIN sLfied bMgfl qoN ho?”
“hF, myry ipqf bMgflI sn aqy mF pMjfbI iswK.”
“qF qy quhfnUM pqf hovygf ik [[[. vyKo rGUmxI, iksy dI nfjfiejL hkUmq,
nfjfiejL hukmF nUM nf mMnxf hr mnuwK df aiDkfr hY, mnuwK hox dy nfqy aqy
afpxI hoNd nUM kfiem rwKx dy nfqy Auh ivdroh krdf hY aqy jd kuJ bMgflIaF
ny aMgryjLF ivruwD ivdroh kIqf qF AuhnF nUM sbk isKfAux aqy mfnisk pwDr
`qy kmjLor krn leI sMn 1942 `c kfl pvf idwqf. Aus vyly bVI afsfnI nfl ryl
gwzIaF rfhIN dUjy pRFqF qoN anfj phuMcfieaf jf skdf sI, pr idwlI srkfr ny
ies qrHF nhIN kIqf. nqIjy vwjoN iCafht lwK bMgflI BuwK nfl qVPdy mr gey.”
“hUM!” Aus BuwKmrI nUM Xfd kridaF rGUmxI dy mUMh `coN inkilaf.
“jilHaFvfly bfg vflI Gtnf bfry qF qYnUM pqf hI hovygf.”
“aqy vyKo hYrfnI dI gwl” mhFdyv afpxI gwl jfrI rwKidaF boly, “ieh pRmfqmf
vI sdf ienHF jLflmF df hmfieqI irhf hY - ies nUM sfzy grIbF, mjLlUmF df
iKafl ikAuN nhIN afieaf kdI? mYN qF khFgf ik jy pRmfqmf ikqy AuWpr bYTf
ieh kuJ dyKidaF cuwp hY qF Aus nUM ‘hox’ df koeI hwk nhIN - jF Pyr Auh hY
hI nhIN aqy jy hY qF afm bMdy nUM Aus dI loV nhIN. jLulm krn vfilaF leI
pRmfqmf df nfm iewk hiQafr mfqr hI irhf hY. sMBv hY ik mYN kuJ glq kih
irhf hovF, pr ieMnf jLrUr khFgf ik pRmfqmf dy sMdrB `c afKrI gwl kihxI
hfly bfkI hY[[[.”
ieh kuJ kih ky pRoPYsr mhFdyv cuwp ho gey. Auqyjnf nfl bolidaF kuJ Qwk gey
lwgdy sn. Aus qoN vIh bfeI vrHy CotI Aus dI pqnI ies vfrqflfp ivckfr kdy
kdy kmry `c afAuNdI, kuJ dyr rukdI jF cfh-pfxI myjL `qy rwK ky clI jFdI
sI. iewQy afAux qoN pihlF hI kyqkI ny rGUmxI nUM ies bfry dws idwqf sI.
ieh pRoPYsr mhFdyv dI aYks-stUzYNt, ividafrQI hoieaf krdI sI. ieh ienHF
AuWqy aYnI sLudfeI ho geI ik afiKaf ik jy ivafh krfAuxf aqy rihxf hY qF
ienHF nfl hI. qd qwk ienHF dI pihlI pqnI df dyhFq ho cuwkf sI.
pRoPYsr mhFdyv df BfsLn Kqm hox bfad Auh kyqkI kol af bYTI. kyqkI df hfl
cfl puwCx qoN bfad bolI, “ienHF nUM mYN keI vfrI ikhf ik aYnI Auqyjnf
ienHF dy suafsQ leI TIk nhIN, Kfs krky ies afXU ivwc.”
“mYnUM kuJ nhIN hoieaf sfmF. jd qwk bMdf afpxy hwQ pYr aqy msqk iesqymfl
krdf rhy qd qwk TIk rihMdf ey.”
“hF, ieh qy TIk hY gurU jI”, kyqkI bolI, pr qusF ieho kuJ afpxy dosq,
XfanI myry ipqf nUM ikAuN nhIN isKfieaf?”
“smJfieaf, bhuq smJfieaf, pr nf qy Aus nUM afpxy ipqf BUimhr dyv vrgf
idmfg imilaf aqy nf hI sfhs. bs, hONslf hI hfr bYTy. pr qyry ivwc mYN
BUimhr dyv vfly gux jLrUr vyK irhf hF.”
sux ky kyqkI ny isr nIvF kr ilaf. afpxI vizafeI sux ky mn hI mn KusL vI
sI. rGUmxI BUimhr dyv aqy Aus vrgy hor ivdrohIaF, krFqIkfrIaF dIaF
kurbfnIaF bfry kuJ pl bYTf socdf irhf. iPr boilaf -
“pr gurU jI, kI lfB hoieaf AunHF dIaF kurbfnIaF df? jo ho irhf hY, Auh qy
qusIN vyK hI rhy ho.“
pRoPYsr mhFdyv kuJ socidaF isr ihlfAuNdy rhy. Pyr boly, “ivdrohI df
ivsLysL gux ieh hY ik Auh ijAux dy arQF bfry socdf hY. psLUaF vFg isrP
jIvn hMZfAux bfry nhIN. afqm snmfn aqy iensfP mMgdf hY. jd Aus nUM ieh kuJ
nhIN imldf qF smJ lYNdf hY ik iensfP hfsl krnf hux Aus dy afpxy AuWqy
inrBr krdf hY. Aus vyly Auh ieh vI smJ lYNdf hY ik nf qy pRmfqmf aqy nf
koeI hor Aus dI shfieqf kr skdf hY. ies leI ijLafdfqr ivdrohI pRmfqmf dI
hoNd qoN munkr ho jFdy hn - myrI qrHF. sfzy afidvfsIaF leI qF pRmfqmf
pihlF qoN hI nhIN hY.”
lwgdf sI ik pRoPYsr mhFdyv kyqkI aqy rGUmxI dy prspr sMbMDF bfry cMgI qrHF
jfxdy sn. ieh vI ik kyqkI vI iksy Kfs mMqv leI rGUmxI nMU iewQy lY ky afeI
sI. hux mhFdyv kyqkI nUM aqy iewk qrHF rGUmxI nUM suxfAuNidaf hoieaf boly
-
“vyKo kyqkI, qUM hux pUrI qrHF ies XuwD-BUmI `c Cfl mfrn jf rhI hYN. Cfl
mfrn qoN pihlF ies vfsqivkqf nUM cMgI qrHF smJ lY ik ivdroh leI hiQafr
cukidaF hI ivakqI mOq nfl jUJx lwgdf hY. Aus qoN bfad nf qy Aus ny mn `c
koeI rumFitk PiilMg rwKxIaF huMdIaF hn aqy nf hI iksy nfl gUVHf irsLqf.”
sux ky kyqkI cuwp rhI. iewk do vfrI awK cuwk ky rGUmxI vwl qwikaf qy muV
njLrF Jukf leIaF.
Aus vyly pRoPYsr dI pqnI ny awK nfl kuJ sMkyq kridaF afiKaf, “Auh af gey
hn.”
pRoPYsr AuWT ky ipCly kmry `c cly gey. rGUmxI ny bfrI QfxI bfhr vwl
qwikaf. rfq ho cuwkI sI. kmry `c vI bwqI kdoN dI jl geI hoeI sI.
kuJ dyr bfad pRoPYsr dI pqnI kyqkI nUM vI bulf ky ipCly kmry `c lY geI.
rGUmxI iekwlf bYTf irhf. ipCly kmry `coN AunHF sfiraF dy gwlF krn dIaF
avfjLF af rhIaF sn.
***
QoVHI dyr bfad jd Auh dovyN iewk sfeIkl irksLf `c bYTy vfps jf rhy sn qF
kyqkI bhuq gMBIr sI ijvyN bVIaF zUMGIaF socF ivwc hovy. bhuq puwCx `qy Auh
aMgryjLI `c bolI, qF ik irksLf cflk nf smJ sky -
“myrI igRPqfrI dy hukm jfrI ho gey hn.”
“qF Pyr?”
“aqy mMdf dy nfl nfl sfzIaF hor vI pMj qIvINaF dFqyvfVf dI jylH `c blfqkfr
df isLkfr ho rhIaF hn. ZfeI sO qoN AuWpr ivdrohI kYd `c hn. ienHF `c iqMn
cfr bhuq ieMportYNt kmFzr vI. AunHF nUM CyqI hI iksy ‘ienkfAuNtr’ `c mfr
dyx dy vrbl, jLbfnI hukm AuWproN jfrI ho gey hn[[[.”
8
mF ny ikhf sI iksy gYr mrd dy kmry dIaF dlIjF nhIN twpxIaF
pihlF Aus nUM lwigaf ijvyN Auh suPnf vyK irhf hovy. Aus ny lMmy ipaF hI
bYWz-sivwc dbfieaf. rosLnI hox `qy vyiKaf-sfhmxy bUhy dIaF dlIjLF `c kyqkI
hwQ `c cfh df Biraf glfs leI KVHI hY.
“AuWTo zIar rGUmxI aqy cfh pIvo grm-grm.”
rGUmxI ny iqpfeI `qy peI GVI cuwk ky tfiem vyiKaf.
“aYnI svyry? hfly qF msF sfZy iqMn hI vwjy hn.”
“awj ikqy CyqI jfxf hY.”
kyqkI nUM dlIjLF `c KVHy vyK ky Aus nUM sLFqIinkyqn dy idn Xfd af gey. nf
qy ies ny AudoN hI Aus dy kmry dIaF dlIjLF twpIaF sn aqy nf hI afpxy ies
Gr ivc. awj rfqIN vI awDI rfq vyly koeI afieaf sI aqy Aus dy kMnF `c kuJ
dyr qwk ‘Aus’ afdmI dI avfjL pYNdI rhI sI. Aus nUM Xfd sI ik kyqkI dI iqMn
vrHy pihlF khI gwl ik Aus nUM ipwCy koeI AuzIk irhf hY. kI ieh AuhI afdmI
qy nhIN, ies nUM rfqIN af ky corI corI imlx vflf?
rGUmxI ny ibsqry qoN AuWqridaF kuVqf pfieaf, kyqkI kol af ky cfh df glfs
PVidaF aqy dlIjLF `c KVHI nUM vyKidaF boilaf -
“kI ieh dlIjLF kdy nhIN twpyNgI?”
“mF ny ikhf sI” Auh kuJ cMclqf nfl muskrfAuNidaf bolI, “mF ny ikhf sI ik
iksy dIaF dlIjLF nf kdy twpxIaF aqy nf hI iksy nUM afpxIaF dlIjLF twpx df
avsr dyxf.”
“gwl dlIjLf dI hY jF ‘Aus’ dI jo ipwCy quhfzf ieMqjLfr krdf irhf sI?” bhuq
idnF qoN jo puwCxf cfhuMdf sI, afKr rGUmxI dy mUMh `coN inkl hI igaf.
“kOx ieMqjLfr?”
“Eh, ijs bfry sLFqIinkyqn `c qUM iewk do vfrI ikhf sI.”
“Eh! Auh qy mYN aYvyN kih idwqf sI qF ik iewk irspYktybl, Auicq ijhf Pfslf
bixaf rhy. kI hfly qwk qusIN eynf vI nhIN smJ sky?”
“Eh!” rGUmxI dy idl `qy ipaf ijvyN koeI Bfrf pwQr lih igaf hovy. Pyr
boilaf, “pr pr jy mYnUM ies df pqf huMdf qF mYN bhuq pihlF quhfzy kol af
jfxf sI.”
sux ky kyqkI kuJ dyr cuwp rhI aqy rGUmxI Aus dy sfhmxy KVHf Aus vwl gOh
nfl qwkidaF cfh pINdf irhf.
“qy jy kdy inKVnf ipaf.” kyqkI kuJ gMBIr lihjy `c bolI.
“nhIN, hux ieh nhIN ho skdf. mYN ies qrHF nhIN hox dyvFgf.” rGUmxI ny Bfvk
huMidaf afiKaf.
“sB kuJ qy bMdy dy afpxy vws `c nhIN huMdf.” kyqkI isafixaF vFg bolI,
“qusIN hux qwk mYnUM jfx gey hovogy. myrf ‘nIlf lhU’ hY aqy hux myrf gUVHf
irsLqf hY, ies ‘kfly lhU’ nfl.”
“kflf lhU?”
“iehI myry kfly jhy afidvfsI. qusIN ieh vI jfx gey hovogy ik mYN ikhVf rfh
cux ilaf hoieaf hY afpxy leI.”
“ieh qyrf shI rfh hY kyqkI.” rGUmxI ny afiKaf. “qyrf afpxy puriKaF dIaF
apUrn ieCfvF nUM pUrn krn df iehI rfh hY. iewk sfQI, iewk pRymkf dy qOr
`qy qYnUM hfsl kr ky mYN afpxy afp nUM BfgsLflI smJdf hF.”
sux ky kyqkI kuJ Bfvuk ho AuWTI. Aus dy pYr dlIjLF twpx leI kuJ ihwly. Pyr
afpxy afp `qy kfbU rwKidaF aqy ipwCy muVidaF bolI, “awCf, hux qusIN afpxf
smfn sFB lE. mYN vI iqafrI krnI hY. svyry pMj vjy dI tRyn PVnI hY.”
stysLn jfx leI kyqkI ny tYksI dI bjfey sfeIkl irksLf mMgvfeI. atYcI kys
irksLf `c rKvfieaf, Gr nUM jMdrf lf ky iewk cfbI kusflf nUM idwqI aqy
rGUmxI nfl irksLf `c bYT geI. ies qoN pihlF jdoN kyqkI Aus nfl irksLf `c
bYT ky jFdI qF Aus qoN QoVHI ijhI ivwQ rwK ky bYTdI sI. hux Auh Aus nfl
juV ky bYT geI. koeI vfkP Gr qoN rylvy stysLn ivckfr imilaf qF Aus nUM vI
hwQ ihlf ky nmskfr, bfeI bfeI afKdI rhI. rylvy stysLn `qy jf ky vI tI stfl
`qy KVHy ho ky cfh pINdy rhy. rGUmxI nUM ieMJ lwigaf ijvyN ieh sB kuJ Auh
jfx ky kr rhI hY. ikAuN kr rhI hY? ies df pqf Aus nUM AudoN lwigaf jdoN
GMty ku bfad gwzI iewk stysLn `qy jf ky rukI.
gwzI rukidaF hI kyqkI ny afpxf sUtkys cuwikaf aqy cuwp krky svyr dy
Gusmusy `c Aus stysLn `qy Auqr geI. AuqridaF bolI, “cMgf, qusIN jfE afpxy
klkwqy. mYN quhfnUM Kq ilKdI rhFgI.”
“nhIN!” Aus dy aMdroN iewk cIk jhI AuWTI aqy gwzI cwlx qoN iewk sikMt
pihlF Auh vI Cfl mfr ky AuWqr igaf.
stysLn dy bfhr Cwq vflI iewk jIp KVHI sI. jIp `c iqMn ku hiQafrbMd afdmI
bYTy sn. rGUmxI smJ igaf ik ieh sB kuJ pUrv-insLicq Xojnf anusfr hoieaf
hY. kyqkI bVI PurqI nfl jIp dI ipClI sIt `qy bYT geI. rGUmxI vI bYTx lwgf
qF iewk suwky ijhy bMdUkDfrI afdmI ny Aus nUM hlkf ijhf Dwkf dy ky ipwCy
htf idwqf. jIp qur peI aqy jIp dy cwlx nfl AuWzdI DUV `c rGUmxI afpxf
ipwTU ijhf PVI KVHf irhf. Aus nUM lwigaf ijvyN Aus nUM cwkr af rhy hox aqy
Auh izwg pvygf.
Pyr Aus vyiKaf ik jIp rukI hY aqy GUM GUM krdI ipwCy vwl af rhI hY. jIp
Aus dy iblkul af jfx `qy kyqkI df hwQ jIp dy bfhr inkilaf aqy rGUmxI df
hwQ iKwc ky jIp `c ibTf ilaf.
9
jIvn iewk mfrghIx BUmI hY - ivcfr aqy anuBv dI phuMc qoN prHy.
rGUmxI dy kyqkI nfl jIp `c bYT ky cly jfx qoN qkrIbn iewk mhIny bfad mYnUM
Aus df Kwq imilaf. Kwq AuWqy imqI jF sQfn koeI nhIN sI iliKaf hoieaf.
aglIaF GtnfvF bfry jy mYN afpxy vwloN kuJ nf ilK ky Aus dy Kwq dI hI iewQy
nkl kr dyvF qF cMgf rhygf. Aus ny ‘mYN iewQy mOj ivwc hF[[.’ afid ilKx qoN
bfad iliKaf sI -
‘ipafr aqy XuwD dy ivprIq arQF dy bfvjUd kuJ mhwqvpUrn smfnqfvF hn. dohF
`c jjLbf, BfvnfvF aqy mnuwK dI AUrjf crm sImf `qy huMdI hY, ijvyN jIvn df
sfrf rs, sfrf qwq AunHF plF `c smf igaf hovy. smfDI kI huMdI hY? afpxy afp
nUM dunIaF dI hr cIjL qoN, hr ikiraf aqy soc-ivcfr qoN vwKrf kr lYxf.
pRym, XuwD aqy ivdroh `c vI afdmI ies avsQf `c phuMc jFdf hY. pr ieh kuJ
bfad `c. pihlF mYN Aus pl qoN sLurU krdf hF, jdoN tRyn iewk Coty ijhy
stysLn `qy rukI aqy jIp sfnUM lY ky iksy aigafq sQfn vwl qur peI. ieh qF
smJ hI ilaf hovygf ik isvfey mYnUM nfl lY ky jfx dy bfkI sB pUrv-insLicq
sI, pRI-plYNz. kyqkI df klkwqy dI itkt lYxf, GroN inklidaF pMzq nUM vI
iehI kihxf qF ik lokI aqy puils iehI smJx ik kyqkI afpxy ‘pRymI’ nfl
klkwqy Bwj geI hY qFik puils bhuqI Koj pVqfl nf kry.
do ku GMty dI zrfeIv qoN bfad jIp sfnUM jMgl ivckfr afidvfsIaF dI iewk
bsqI `c Cwz geI. sfrf idn asIN JONpVI `c hI bYTy rhy. Gus-musf huMidaF hI
kyqkI ny mYnUM ikhf - ‘cwl AuWT cwlIey.’ JONpVI `c bYTy iewk afdmI ny nfl
cwlxf cfihaf.
“jMglI rsqf hY aqy keI QFvyN pgzMzI jMgl `c guMm ho jFdI hY.”
“qYnUM ies jMgl `c rihMidaF ijLafdf qoN ijLafdf aTfeI qIh sfl hoey hoxy,
sfnUM ies pgzMzI `qy quridaF sdIaF bIq geIaF.” Aus ny AuWqr idwqf. ies df
aslI arQ mYnUM awgy cwl ky pqf lwigaf.
mYN afpxf Jolf moZy nfl lmkfieaf, kyqkI ny afpxf bYg cuwikaf aqy asIN sfl,
kYl aqy mhUaf dy ruwKF `co huMdy hoey pgzMzI `qy qurn lwgy. jMgl dy
pwiqaF, imwtI dI KusLbo aqy myry aMdroN AuWTdI sugMD nfl myrf aMqr mn
srsLfr ho AuWiTaf. mYnUM lwigaf ijvyN mYN afpxy jIvn dI vfsqv Xfqrf `qy
inkl afieaf hovF. kyqkI ny afpxy Kwby hwQ nfl myrf hwQ PiVaf hoieaf sI.
suwky pwiqaF AuWqy pYNdy sfzy pYrF kfrn hlkI-hlkI cur-mur, iksy suwky pwqy
df ruwK dI tfhxI qoN tuwt ky hOlI-hOlI JUmidaF Qwly izwgxf, Gusmusy qoN
bfad rwuKF `co Cx ky af rhI arD-cMn dI cfnxI aqy kyqkI dy sfQ `c mYnUM
ieMJ Bfsx lwgf ijvyN mYN iewk sQUl srIr nf ho ky kyvl afqmf, jF kuJ hor hI
ho igaf hovF. kyqkI dI avsQf vI sLfied myry qoN vwKrI nhIN sI. iesy vjd
jhy `c asIN cuwp cfp qurdy rhy. ies vjd `c iewk aYsf vfrqflfp jo asLbd sI,
Pyr vI suxfeI dy irhf sI. jI kr irhf sI ik iesy qrHF kyqkI nfl qurdf jfvF,
qurdf jfvF, sfrI Aumr aqy ies jMglI pgzMzI df sPr kdI Kqm nf hovy.
pqf nhIN ikMnI dyr qwk qurdy rhy ies qrHF. sLfied do-iqMn jF cfr GMty. Pyr
iewk ku GMty dI cVHfeI cVH ky aYsy sQfn `qy af phuMcy jo kfPI AuWcf lwg
irhf sI. kyqkI ny myrf PiVaf hwQ Cwz idwqf aqy gOh nfl afpxy swjy pfsy vwl
qwkx lwgI. kuJ dyr bfad Auh bolI - “quhfnUM pqf hY asIN ikwQy KVHy hF?”
ieh myry puriKaF df iewk pRfcIn pivwqr sQfn hY. ies sQfn nUM mYN mMdr kih
ky ies dI byadbI nhIN krnf cfhuMdI. pUjf Gr kihxf ijLafdf ibhqr hovygf.”
“kdoN qoN?” mYN puwiCaf.
“sLfied do - iqMn hjLfr sfl qoN.”
“aqy hux?”
“keI vHry pihlF asIN afpxy dyvqy nUM Qwly lY gey hoey hF. myry Gr aqy mhwl
dy muwK dvfr ivckfr qusF jo mMdr ijhf vyiKaf hovygf, AuWQy. mYnUM vI keI
vrHy bIq gey iewQy afieaF.”
mYN vyiKaf, pihlF jLrUr iewQy koeI pUjf Gr - mMdr vrgI cIjL huMdI hovygI.
hux cMn dI cfnxI `c rwuKF-JfVIaF `coN JfkdIaF pwQr dIaF do-iqMn tuwtIaF
kMDF ids rhIaF sn. asIN afpxy Joly-bYg iewk pfsy rwK idwqy hoey sn. rsqy
ivwc vI mYN kdI kdI Aus df bYg PV lYNdf sI jo bhuq BfrI nhIN sI.
“afE.” kih ky Auh iewk pfsy qur peI. JfVIaF nUM hwQF nfl pryH htfAuNidaF
rsqf bxfAuNidaF asIN iewk KuwlHI jhI QFvyN phuMc gey ijs ivckfr iewk
pMj-Cy ku Puwt lMmI aqy cfr Puwt cOVI pwQr dI isl peI hoeI sI.
Pyr Auh cuwp-cfp Aus iswl AuWqy jf KVHI hoeI. Aus dy buwlHF `qy rhwsmeI
muskfn aqy awKF awDIaF ku bMd sn, aMdroN AuWTdI iksy aigafq pRyrxf aqy
msqI kfrn. pihlF Aus ny afpxy pYrF `c pey jMglF `c qurn vfly bUt Auqfry,
afpxI colI dy btn KolH ky iewkpfsy suwitaf, Pyr hOlI hOlI afpxI nIly rMg
dI sfVHI Auqfr ky iewk pwlf afpxy moiZaf `qy pfieaf aqy bfkI df ihwsf Aus
dy srIr dIaF golfeIaF qoN huMdf hoieaf Aus dy pYrF `c guwCf muwCf ho igaf.
arD-cMn dI mwDm jhI cfnxI ivwc Aus df sunihrI Bf mfrdf srIr brIk sfVHI dy
pwly QwilEN Jfkdf pRqIq ho irhf sI.
vyK ky myrf vI sfh ijvyN ruk igaf hovy. ies qoN pihlF mYN iksy ngn jvfn
aOrq nUM nhIN sI vyiKaf, isvfey icwqrkfrf duafrf bxfey gey icwqrF dy. nf
hI mYN afpxI klpnf `c kyqkI nUM kdI ies rUp `c qwikaf sI. mYnUM ieh iksy
asmfnoN AuWqrI AurvsLI, Kujrfho dI iksy mUrqI vFg ids rhI sI aqy swc
puwCyN qF mYN afpxy aMdr iksy Auqyjnf dI bjfey ivsimq BrIaF awKF nfl Aus
vwl qwkdf irhf. Aus dy buwlHF `qy alOikk ijhI muskfn sI aqy awKF ivwc
ijvyN jIvn-joq lt-lt bl rhI hovy.
Pyr Aus ny afpxy dovyN hwQ AuWpr krky afpxf jUVf KoilHaf aqy dUjy hI pl
Aus dy vfl iksy kflI afbsLfr vFg Aus dI ipwT `qy izg pey. Aus ny afpxy
dovyN hwQ myry vwl vDfey aqy bolI-
“afE rGUmxI, afE! kI qusIN ies pl dI AuzIk nhIN krdy rhy[[[?”
qy vyKo mnmohn ijs pl dI mYN swcmuwc kfmnf krdf irhf hux mYN Aus ‘pl’ dy
sfhmxy aihl KVHf sF. aMdr koeI kih irhf sI - nhIN! mYN aYnI adBuq, suMdr
dyih nUM mYlf ikvyN krFgf. mYN muV Aus dI asLbd afvfjL suxI. mYN mMqr-mugD
ijhf awgy viDaf aqy afpxI kmIjL Auqfr ky Aus nUM afpxIaF bfhvF `c Guwt
ilaf[[[.
asIN iesy qrHF Aus isl `qy rfq pey rhy, iewk dUjy dIaF bfhvF `c iewk dUjy
`c rcdy-imcdy rhy. cfry pfsy, ruwKF, ZlfxF qy iKlrI inrml asIm cMd dI
cfnxI iKlrI hoeI - mYnUM lwigaf ijvyN mYN ipGl ky cMn dI cfnxI `c Gul-iml
igaf hovF. iehI afAuNdf irhf mn ivc ik ies qoN KUbsUrq anuBv koeI hor ho
nhIN skdf. jIvn dI BrpUrqf df aMiqm isKr! iesy leI qy mYN pRym aqy XuwD
ivckfr smfnqf dI gwl kIqI sI. ienHF dohF `c svfey vrqmfn dy bfkI sB kuJ
alop ho jFdf hY. nfl ieh vI vfr - vfr mn `c AuWTdf irhf ik jy mYN hux mr
vI jfvF qF koeI aPsos nhIN hovygf.
bfad ivwc, jdoN cVHdy sUrj dI lflI afkfsL `c psrn lwgI qF Aus ny afiKaf sI
-
“vyKo smyN dI ivMzbxf, pwQr dI ies isl AuWqy, ijs `qy kuJ sO vrHy pihlF
psLUaF dI jF sLfied nr-blI idwqI jFdI sI, sfzy leI ieh Auphfr dI iswl bx
geI hY.”
“jIvn df sB qoN kImqI Auphfr.” mYN afiKaf.
cfr-pMj GMty dI vft qy sfzI AuzIk kr rhy Aus dy do sfQIaF kol phuMcx qoN
pihlF mYN Aus nUM puwiCaf:
“ieh dws kyqkI zIar ik aYny idnF qwk qF qUM dlIjLF nhIN twpIaF aqy awj?”
“hr Gtnf dy vfprn df iewk smF huMdf hY.”
“nhIN, swc dws. tfl nf.”
“gwl ies qrHF,” Auh bolx lwgI, “ ik kwlH jdoN asIN dovyN Aus JONpVy `c
bYTy hnyrf hox dI AuzIk kr rhy sF qF mYN afrfm krn vfsqy kuJ dyr leI lMmy
pY geI. Pyr nINd af geI. suPny `c mYN dyiKaf ik myrI mF sfhmxy KVHI hY aqy
kih rhI hY - mYN qYnUM ieh qy nhIN sI afiKaf ik qUM afpxy AuWqy aYnf jLulm
krdI rhyN, Pyr mF myry isr `qy hwQ rwKidaF bolI - jfE mYN qYnUM afpxy Aus
afdysL qoN afjLfd krdI hF.”
kyqkI dI ieh gwl sux ky mYN kuJ hYrfn vI hoieaf aqy mYnUM hfsf vI afieaf.
Aus idn jd asIN JONpVI `c ruky hoey sF qF kyqkI afrfm krn leI ilpy hoey
PrsL `qy ivCI hoeI Gfh AuWqy lMmI pY geI. mYN ies dy kol bYTf Aus vwl
qwkidaF mn hI mn kih AuWiTaf - aYnI nyVy aqy aYnf Pfslf. ieh afpxy afp
AuWqy aqy myry AuWqy aYnf jLulm ikEN kr rhI hY? ieh afp vI sLfied iesy
qrHF socidaF suwqI hovygI aqy Pyr ieh sB kuJ Aus dI mF dy rUp ivwc suPnf
bx ky prgt ho igaf.’
ies qoN bfad Aus Kwq `c rGUmxI ny pRym dI pirBfsLf kridaF bhuq kuJ iliKaf
sI, bhuq Bfvuk ho ky, bMgflIaF vFg, jo mYN iewQy Cwz irhf hF. awgy Aus qoN
bfad iliKaf sI:
‘aglI svyr awK KuwlHidaF mYN vyiKaf ik Auh pihlF hI AuWT ky sfry kwpVy pf
ky isl dy iewk pfsy bYTI afpxy vfl vfhuMidaF jUVf bxf rhI hY. Pyr Auh
AuWTI aqy iewkJfVI qoN lfl rMg dy cfr-pMj jMglI Puwl qoV ky afpxy jUVy `c
tMg ley.
kuJ dyr bfad jdoN mYN kwpVy pf ky iqafr hoieaf qF Aus vwl pRsLn BrIaF
njLrF nfl qwkidaF ikhf, “hux ikwDr?”
“ieh prbq df isKr hY aqy iewkqrHF nfl myry quhfzy sMbMDF df aqy isKr `qy
koeI bhuqI dyr KVHf nhIN rih skdf.” Auh bolI.
sux ky mYN aMdrooN-aMdr Gbrf AuWiTaf aqy Aus dy agly vfk dI AuzIk Auqsukqf
nfl krn lwgf.
“pwCm dI idsLf vwl Auqrdf ieh rfh ijs pfsy mYnUM lY jfvygf, Aus pfsy qusIN
smJdy hI hovygo ik musIbqF, aOkVF aqy duwKF dy ielfvf hor kuJ nhIN. jy
cfho qF hfly vI vfps jf skdy ho.”
“suxo kyqkI aqy iDafn nfl suxo. pRym ibnf suwK aqy pRym dy nfl duwK `coN
hI jy mYnUM cox krnI pvy qF mYN pRym dy nfl duwK nUM hI cuxFgf.”
sux ky kyqkI vI kuJ Bfvuk ho AuWTI aqy myry buwlHF nUM hlkf ijhf cuMmidaF
afiKaf-
“duwK-suwK qy jIvn dI Kyz hY. pr mYN quhfnUM pihlF vI kih cuwkI hF ik
ijnHF lokF ivckfr mYN jf rhI hF, AunHF df lhU ‘kflf’ hY. kI qusIN AunHF
ivwc[[[?
“jy qUM jfxnf hI cfhuMdI eyN qF myrf AuWqr ‘hF’ ivwc hY. qyry nfl
rihMidaF, qyry afidvfsIaF dIaF smwisafvF aqy drdnfk siQqI nUM cMgI qrHF
smJx lwg ipaf hF. dUjI gwl ieh ik mYN hfly qwk afpxy jIvn dy arQF nUM
lwBdf Btkdf irhf sF. hux ies rfh `qy cwlidaF jy mOq nUM vI gl lfAuxf pvygf
qF mnjLUr hY. jy qUM swc puwCyN qF hux iehI myrf ‘sLFqIinkyqn’ hY.
kuJ dyr bfad asIN dUjy phfV dI AuqrfeI AuWqr rhy sF. ***
(ieh khfxI jo bhuq krky
rGUmxI nfl mulfkfqF aqy Aus qoN bfad Aus dy KqF nUM pVH ky ilKI aqy ikqy
ikqy mYN afpxy anumfn nfl ivckfrly Kwpy Bry, hux iPlhfl Kqm huMdI hY, pr
koeI vI khfxI iksy ibMdU qy af ky smfpq nhIN huMdI. ibMdU qF Xfqrf dy
pVHfa dI qrHF huMdf hY. Xfqrf jfrI rihMdI hY.)
(‘hux’ jnvrI-apRYl 2009 ivwcoN
DMnvfd sihq) |