prmfxU ibjlI bfry kuJ
svfl
ajmyr rozy
suKvMq huMdl df ieh lyK
vqn dy ipCly aMk (akqUbr-dsMbr 2009) ivc piVHaf. lyK imhnq nfl aqy kfPI
Koj ipCoN iliKaf igaf hY aqy ies ivc bhuq kuJ kvr kIqf igaf hY. suKvMq ny
prmfxU qknflojI nfl AUrjf pYdf krn bfry aijhI jfxkfrI idwqI hY jo aksr
muKDfrf mIzIey ivc AuplbD nhIN huMdI. ies df kfrn prmfxU AUrjf nfl sMbMDq
aijhIaF siQqIaF hn ijnHF nUM prmfxU AUrjf dy Auqpfdn nfl juVIaF
kfrporysLnF jF srkfrF afm lokF dy sfhmxy nhIN ilafAuxf cfhuMdIaF. prmfxU
AUrjf dy Auqpfdn ivc aiqaMq pYsf Krc krky AUrjf Gwt pYdf huMdI hY; dUsry
sLbdF ivc prmfxU qknflojI ajy aYnI ivksq nhIN hoeI ik ies nfl AUrjf dI
Auqpfdn afriQk qOr qy lfhyvMd ho sky. ies qoN vI vwD gMBIr gwl ieh hY ik
prmfxU AUrjf df Auqpfdn aiq KLqrnfk DMdf hY. prmfxU plFt ivc hoieaf hfdsf
koeI afm hfdsf nhIN ieh hjLfrF lokF dI jfn lY skdf hY qy iesdy mMdy pRBfv
dhfikaF bwDI rih skdy hn. pr sB qoN vwzI smwisaf ieh hY ik pRmfxU plFt dI
rihMd KUMhd nUM ikQy swuitaf jfvy. ieh sfmwgrI aiqaMq ryzIE aYkitv aqy
DrqI dy jIvF leI Kqrnfk huMdI hY aqy hjLfrF sflF qwk ryzIE aYkitv rihMdI
hY. ivigafnI aijhI hjLfrF tn vyst nUM kdy DrqI Qwly zUMGI dwbx dI slfh
idMdy hn kdy smuMdr Qwly pr hflIN iesdf koeI vI qswlI vflf hwl nhIN
lwiBaf. iesdy bfvjUd kfrporysLnF aqy srkfrF prmfxU AUrjf dI AuqpqI leI
pRogrfm qyjL kr rhIaF hn (kYnyzf dy huxy huxy aYlfny bwjt ivc srkfr ny
pRmfxU AUrjf leI 400 imlIan zflr rwKy hn) aqy lokF nUM dws rhIaF hn ik
vfqfvrx ivc af rhI Kqrnfk qbdIlI nUM rokx Kfqr sfnUM ptrol bflx dI QF
AUrjf hor ZMgF nfl pYdf krn dI jLrUrq hY. prmfxU AUrjf df Auqpfdn iesdf
iek ZMg hY.
suKvMq ny lyK ivc drsfieaf hY ik kfrporysLnF asl ivc prmfxU AUrjf pYdf krn
dy bhfny lokF dy kRoVF zflr hVwpxf chuMdIaF hn qy ieh ieh sB kuJ srkfrF dI
shfieqf nfl krnf cfhuMdIaF hn. lyK ieh vI dsdf hY ik ibjlI dI loV pRmfxU
qknflojI nfl pYdf krn dI bjfey ies dI Kpq Gtf ky Gwt kIqI jf skdI hY.
iehnF qwQF nUM AuBfrnf hI ies lyK df mwK mMqv jfpdf hY. aijhy lyKF dI
pMjfbI ivc bhuq loV hY ijhVy jLrUrI jfxkfrI dyx qoN ielfvf isrjxfqimk
lyKkF leI ivsLy vI pRdfn kr skdy hn. pr lyK df muwK mMqv qy pfTkF nUM
pRyrnf dyx vfly qfqivk aMsL AuBr ky sfhmxy nhIN afAuNdy. lyK dy afrMB ivc
hI pfTk nUM pqf lwg jfxf cfhIdf hY ik lyKk mYnUM ieh lyK ikAuN pVHfAuxf
cfhuMdf hY. suKvMq ny ilKx-sLYlI akfdimk iksm dI vrqI hY ijs ivc kuJ gLlq
nhIN pr ieh akfdimk pricaF dy ijLafdf anukUl hY, vqn vrgy pricaF dy pfTkF
leI nhIN. myry ivcfr ivc vqn leI aijhy lyK kRIeyitv nfn-iPksLn vflI sLYlI
ivc vwD pRBfvsLflI ho skdy hn. akfdimk sLYlI df suBfa gMBIr aqy aksr
aivakqIgq huMdf hY; kRIeyitv nfn-iPksLn dI sLYlI ivc lyKk dI afpxI mohr,
irdm, qy pRyrnf huMdI hY. ieh kyvl iek suJf hY, suKvMq dy lyK dI iksy
pwKoN ivroDqf nhIN.
lyK ivc pfTkF nUM ieh suJf vI idqf jf skdf sI ik afpxy jIvn-ZMgF ivc
qbdIlI krky lok vI ibjlI dI Kpq Gwt krn ivc Xogdfn pf skdy hn -asl ivc sB
qoN vzf Xogdfn pf skdy hn, ijs leI sfnUM srmfeydrI pRbMD dIaF glq DfrnfvF
aqy pRcfr qoN cyqMn hoxf pvygf aqy smfijk vrqfry dy qOr qrIky bdlny pYxgy.
dUsry pfsy isDFqk lYvl Auqy AUrjf pYdf krn leI pRmfxU Auqpfdn df ZMg hI sB
qoN vDIaf hY ijsdf koeI mukfblf nhIN. pRmfxU AUrjf dy somy anMq hn aqy
iehnF qoN AupjI AUrjf svwC hY. pRmfxU AUrjf pYdf krn ipCy kyvl kmrsLl lflc
hI nhIN ivigafnIaF dI ijigafsf vI hY. (mYN ieQy ieMjnIairMg dI izgrI krn
ipCoN pihlI aYplIkysLn atfimk aYnrjI aOP kYnyzf nUM pfeI jo knyzIan
nfgirkqf qy sLfied hor gwlF krky vI aprvfn ho geI). iesy leI ivigafnI sB
kuJ jfxdy hoey vI iesdy ivroD ivc koeI muihMm nhIN clf rhy ijvyN pRmfxU
hiQafrF ivrwuD clfeI sI.
pr ies styj qy kmrsLl pRmfxU AUrjf df Auqpfdn Aus smyN qwk bMd ho jfxf
cfhIdf hY ijMnf icr kuJ jLrUrI simwisafvF dy hwl nhIN lwB jFdy ijnHF ivc
sB qoN aihm hY pRmfxU plFtF qoN AupjI rihMd KUhMd nUM nijwTx df surwiKaq
ZMg. kI ies rihMd KUhMd nUM bfhr sutx qoN pihlF ryzIeysLn mukq kIqf jf
skdf hY? aijhIaF simwisafvF dI rIsrc qy joLr idwqf jfxf cfhIdf hY.
vIhvIN sdI dy ivigafn ny iswD kr idwqf hY ik hr ivigafnk Koj leI lYbfrtrI
jF plFtF dI loV nhIN. ieiqhfs dy sB qoN mhfn ivigafnI afeInstfeIn dI rIsrc
ny aijhy mhwqv pUrn isDFq sQfipq kIqy ijnHF ny sfzy icMqn, ivigafn, aqy
qknflojI ivc AuQwl pQwl kr idqI pr afeInstfeIn rIsrc leI iek idn vI
lYbfrtrI ivc nhIN igaf. iesy qrHF Ausy pwDr dy ivigafnI hfeIjLnbrg dI
ansrtntI QyarI ny sfnUM muZo suZoN iek nvIN sMsfr-idRsLtI bKsLI pr Ausny
vI iksy lYb ivc pRXog nhIN kIqy. sB kuJ qrk dy jor qy kIqf. sMBv hY pRmfxU
rihMd-KUhMd nUM ryzIeysLn-mukq krn leI vI Koj lYbF jF plFtF qoN ibnF ho
sky jF sLfied ho rhI hovy. ies Kyqr ivc myrf igafn aiq sImq hY. sfzy leI
mhwqv pUrn gwl qF ieh hY ik ijMnf icr aijhIaF ikRtIkl smwisaF df hwl nhIN
lBdf pRmfxU AUrjf df Auqpfdn aiq mihMgf aqy KLqrnfk rhygf.
ienHF smwisafvF dI gMBIrqf df aMdfjLf ies gwl qoN lfieaf jf skdf hY ik
swqrivaF ivc XUrp qy amrIkf dIaF pRmfxU AUrjf Auqpfdn krn vflIaF
kfrporysLnF ny grIb aPrIkn dysLF ivc QF KRId ky AuQy smuMdrI jhfjF rfhIN
dUsrI ieMzstRIal vyst ivc pRmfxU rihMd vI KUhMd sutxI afrMB kr idqI; ieh
sB kuJ AuhnF dysLF dI jnqf qoN corI kIqf igaf. jdoN ies gwl df pqf AuhnF
dysLF dy aYktivstF nUM lwgf qF AuhnF ny ivsLv pwDr qy ies bfry rOlf
pfieaf, pRotYst hoey, kuJ Prk ipaf pr ieh anYiqk aqy gYrknUMnI vpfr ajy vI
inrMqr cwl irhf hY.
somflIaf ies tRYWjzI dI sB qoN iGnfAuxI imsfl hY. ipCly do dhfikaF qoN
dysL ivc isvl vfr cwl rhI hY, lwKF dI igxqI ivc lok BuwK nfl aqy KLfnfjMgI
ivc mr cuwky hn, dysL qbfh ho igaf hY. ies KLfnfjMgI df lfB AuTf ky pwCmI
dysLF dIaF vzIaF kfrporysLnF ny somflIaF dy iBRsLt srkfrI minstrF nUM
irsLvqF dy ky afpxI snaqI rihMd-KMUhd aqy pRmfxU vyst dysL ivc suwtxI
afrMB kr idwqI. ieQy hI bws nhIN somflIaf dy qwt nfl ihMd mhF sfgr ivc
snaqI vyst dy jhfjLF dy jhfjL lfh idwqy. sMn 2004 dI sunfmI smyN ies
Kqrnfk vyst dy Bry Zol somflIaf dy qwt nfl af lwgy qy lihrF nfl vwj vwj ky
tuwt gey ijs nfl sfrf qwt jLihrIlI rihMd-KUMhd nfl Br igaf. ies qwt Auqy
somflIaf dy lwKF lok smuMdr coN mwCIaF PVH ky gujLfrf krdy sn. ieh qwt
pUrI qrHF qbfh ho igaf, hjLfrF lok ies jLihrrIly vfqfvrn kfrn mr gey.
ipCly kuJ sflF qoN somflIaf dy smuMdrI zfkU ies qwt koloN lMGx vfly jhfjF
qy hmly kr rhy hn. iehnF “zfkUaF” ny XUrpIan kfrprysLnF qy dosL lfieaf hY
ik Auh somflIaf dy kost nfl snaqI vyst suwt rhy hn aqy jhfjLF qoN luwty jF
rYnjLm dy pYsy qwt sfP krn qy lfey jfxgy. sMBv hY awj dy somflIan zfkU
afAux vfly smyN ivc dysLBgqF vFg dyKy jfx. somflIaf dy XU[ aYn[ ivc
pRiqinD abdwlf ny aYWl-jjLIrf cYnl qy bolidaF dwisaf: “sB qoN icMqfjnk gwl
ieh hY ik ieQy inAUklIar vyst suwtI jf rhI hY. ryzIE aYkitv vyst jo
somflIan lokF nUM mfr rhI hY aqy smuMdr nUM pUrI qrHF qbfh kr rhI hY.”
Ausny ikhf ik ieh pRYkits 18-sflF qoN bldI isvl vfr qy qyl pf rhI hY. pr,
abdwlf dy sLbdF ivc, ieh rihMd-KUMhd suwtxf df islslf zfkUaF qoN hwl hox
vflf nhIN.
ijs qrHF suKvMq dy lyK ivc drsfieaf igaf hY pRmfxU AUrjf dy Auqpfdn leI
sbjL bfg idKf ky kfrporysLnF vsIh PMz btor rhIaF hn pr ies Auqpfdn dy jo
iBaMkr iswty inkldy hn AuhnF df ievjLfnf prdy ipCy qIjI dunIaf dy grIb lok
Bugq rhy hn.
rwb df BulyKf (df gOz
izilAUXn) df rIvIAU
hrpRIq brfV
quhfzf iliKaf rIivAU jo
ircrz dI ikqfb ‘gfz izilAUXn” bfry sI pVH ky bhuq vDIaf lwigaf. BfvyN ieh
ikqfb mYN pihlF pVH leI sI pr irivAU pVH ky jo mjLf afieaf, ibafn nhIN
kIqf jf skdf. quhfzI pMjfbI iblkul Auho ijhI hY ijho ijhI pMjfbI nUM pVHn
leI, mihsUs krn leI mYN pMjfbI iswKI sI. qusIN awgy iliKaf hY koeI pMjfbI
buwDIjIvI ieho ijhI ikqfb pMjfbI ivwc ilKy. mY ieh smJdI hF ik ies kMm leI
ieho soc (nfsiqk) hoxI jLrUrI hY. sfzy bhuqy bwDIjIvI qF isrP ilKx nUM
afpxy nym-Pym leI jF ienfmF leI vrqdy hn. myry vrgy hor vI keI pfTk hoxgy
ijhnF ny ieh mihsUs kIqf hovy ik ieh kMm quhfzy hI juMmy lfieaf jfvy.
qusIN hI aijhI koeI ikqfb ilKo qF ik swcIN pMjfbI bolI hor amIr ho sky.
“qyrI mfiKAN imwTI bolI nUM jIa kridaF isPq nf rwjdf ey, AUrdU ihMdI idaF
sfjLF qy surqf qyrf eI vwjdf hY”, pqf nhIN iks ny iliKaf ey pr mF bcpn
ivwc ieho lorI suxf ky pMjfbI pVHn leI pRyrdI sI. gurbKsL BMzfl jI dI
kivqf bhuq aCI lwgI. sfDU jI, ikRpf krky jLrUr koeI Auprflf kro ik ircrz
dI ikqfb df anuvfd jy pMjfbI ivwc ho sky. ieh kMm quhfzy juMmy. DMnvfd.
suwcy hwQ -
pRqIkrm 1
AuNkfrpRIq
jnvrI-mfrc 2010 dy vqn
ivwc Cpy nftk ‘suwcy hwQ’ dI kivqf, kfiv-jigafsU, df iDafn iKwcdI hY. AuWc
kfiv-mMzlF `c lY jfdI hY. ieh ‘mMzl’ nftk duafrf isrjy Drfql dy nhIN.
pfqrF aqy pRsiQqIaF rfhIN nftk `c Aupjy bOiDk aqy mfnisk mMzlF dI iehnF
kfiv-mMzlF nfloN ivwQ bxI rihMdI hY.
ajmyr, sfzf sMBfvnfvF pUrn nftkrmI hY. apxy ilKy nftk ‘kfmfgftfmfrU’ dI
sPLl pysLkfrI nfl Aus qoN nft-lyKk-inrdysLk dIaF sXuMkq sMBfvnfvF Aujfgr
hoeIaF sn. pr ies nftk dI tYkst aqy jugq ivclI ‘izs-ieMtIgRysLn’ dwsdI hY
ik iesnUM ilKidaF Auh ies nUM KylH nhIN sI irhf.
ajmyr, duafrf hux qIk apxIaF rMgmMcI ilKqF `c pysL hoieaf ‘ieiqhfs’ sbMDI
icMqn ijwQy gihrf aqy ‘sLuwB’ hY EQy Aus vloN pysL iesqrI-purK sbMDF dI
smfijkqf df icMqn bVf pyqlI pwDr df irhf hY. nftk ‘suwcy hwQ’ iesy lVI `c
bVf sqhI, sLyzjL rihq icMqn pysL krdf hY.
ies nftk `c aOrq aqy mrd iewk dUsry dy ivroD `c KVy rihMdy hn. mrd jLflm.
aOrq mjLlUm. ieh njLrIaF pRMprfgq aqy bhuq vfr/hr vfr duhrfieaf jFdf irhf
hY. pr, aslIaq ieh hY ik ajoky smfj `c aOrq aqy mrd dovyN mjLlUm hn. dohF
dy ‘suwcy hwQ’ iksy qIsry ny ‘jUTy’ kr rwKy hn. bMny hoey vI.
ies qIsry hwQ dy mnsUby aOrq aqy mrd nUM iewk dUsry dy ivroD `c KVf rwKx
nfl hI sPLl ho skdy hn. ho rhy hn. ‘suwcy-hwQ’ vrgIaF rcnfvF acyq/sucyq
iehnF mnsUibaF dy hwk `c BugqdIaF hn. aijhIaF rcnfvF ‘mnuwK’ nUM ‘aorq’
aqy ‘mrd’ `c qoV idMdIaF hn. jd ik sfihq df mUl krm joVnf hY. qd hI sfihqk
‘mnuwK’ df mfzl ‘arDnfrI-eIsLvr’ vflf hY.
smwisaf, dIpI dI pfl hwQoN ho rhI aDogqI dI nhIN. smwisaf ‘dIpI aqy pfl’
dIaF prdy ipCly qIsry hwQ `c PVIaF zorF hn. qd hI nftk ivwclI kivqf “plkF
AuqoN DUVF CMz dy awK qIsrI KolH.” ivclf sunyhf nftk dI pfqr kuVI ‘dIpI’
nfloN ijLafdf Kud nftkkfr vfsqy hY.
ies smwisaf df klfqimk prqO krn leI inrsMdyh ‘sfihq aqy klf’ nUM apxIaF
plkF qoN hr Auh DUV CMzxI hovygI ijs dy DuMdUkfry `c Auh acyq hI ies
smwisaf dI jVH nUM isMj irhf hY. Kfd pf irhf hY. ies DUV dy CMzidaF hI Auh
qIsrI awK KuwlyHgI ijs `c sfihqkfr /klfkfr nUM ‘dIpI aqy pfl’ (mrd aqy
aOrq) dovyN iksy qIsry dy ‘ivktm’ ids pYxgy. qd hI ies smwisaf leI Aus
nftk dI loV hY ijsdy icMqn df Poks styj nhIN sgoN ‘bYk-styj’ hovygf.
suwcy hwQ -
pRqIkrm 2
hrnyk DflIvfl (ivnIpYWg)
mYN vqn df bhuq lMmy
smyN qoN pfTk hF. ies ivwc jo smwgrI CpdI hY, Auh kfPI jfxkfrI BrpUr huMdI
hY.
pr akqUbr-dsMbr/09 dy aMk ivwc ajmyr rozy df nftk “suwcy hwQ” pVH ky
inrfsLf hoeI. iehdf aMq koeI vDIaf rfh nhIN idKfAuNdf. sgoN ieh mrd pRDfn
smfj dI pUrI ihmfieq krdf hY. ieh nftk drsfAuNdf hY ik aOrqF nUM
aYksplfeIt kro. jy kr bfad ivwc Auh Gr Cwz jfx qF AuhnF dy bwcy Dwky nfl
cuwk ilafAu aqy Auh afpxy afp Gr af jfxgIaF.
jF iPr aOrqF sMGrsL krn dI bjfey afqm-hwiqaf kr lYx. vqn nUM ieho ijhIaF
ilKqF Cfpx qoN prhyj krnf cfhIdf hY. |